Socjologia - pojęcia

ANTYNATURALIZM

pogląd o zasadniczej odmienności rzeczywistości przyrodniczej i społecznej.

ANTYPOZYTYWIZM

pogląd o konieczności wypracowania w naukach społecznych zupełnie swoistych procedur i metod badawczych, odmiennych od tych, które stosują nauki przyrodnicze.

DOKUMENTY OSOBISTE

spontaniczne zapisy zdarzeń i zjawisk dokonywane przez ludzi w nich uczestniczących, ujawniające ich autentyczne motywacje, intencje, interpretacje (np. listy, pamiętniki).

HERMENEUTYKA

interpretacja, rozumienie zjawisk społecznych przez ujawnianie znaczeń, jakie wiążą z nimi działający ludzie, a także jakie ze zjawiskami tego typu wiąże właściwa im kultura.

IDEALNA SYTUACJA KOMUNIKACYJNA

możliwość prowadzenia dyskusji między równymi partnerami w warunkach pełnej swobody wypowiedzi, w sytuacji pozbawionej jakichkolwiek nacisków i ograniczeń niemerytorycznych.

INSTYTUGONALIZACIA SOCJOLOGII

uznanie socjologii za dyscyplinę nauki przez utworzenie katedr czy wydziałów uniwersyteckich, instytutów badawczych, periodyków socjologicznych, stowarzyszeń i organizacji socjologów, a także utworzenie stanowisk zawodowych dla socjologów‐praktyków w przemyśle, administracji, wojsku itp.

KONTEKSTY SPOŁECZNE

wyróżnialne ze względu na cel, specyfikę działań, swoisty styl postępowania itp. dziedziny aktywności życiowej ludzi, w których toczy się życie społeczne (np. rodzinny, zawodowy, edukacyjny, religijny).

NATURALIZM

pogląd o zasadniczej identyczności świata przyrody i rzeczywistości społecznej.

NIEZAMIERZONE EFEKTY DZIAŁAŃ LUDZKICH

typowa sytuacja w życiu społecznym, kiedy pojawiają się zjawiska odmienne od intencji ludzi działających, albo takie, których nie da się odnieść do działań konkretnych ludzi, są bowiem „wypadkowąʺ anonimowych działań masowych, gdzie każdy uczestnik zmierzał do własnych, prywatnych celów, nie biorąc takich zbiorczych konsekwencji w ogóle pod uwagę.

POZYTYWIZM

pogląd o potrzebie naśladowania w naukach o społeczeństwie wypracowanych wcześniej badawczych wzorców nauk przyrodniczych.

PROGNOZY SAMOREALIZUJĄCE SIĘ l SAMODESTRUKCYJNE

fakt, że przewidywania przyszłych stanów społecznych mogą wywołać reakcje masowe prowadzące do spełnienia się prognoz fałszywych (gdy ludzie biorą je „na serioʺ pod uwagę i opierają na nich swoje decyzje) albo do niespełnienia się prognoz prawdziwych (gdy ludzie w obawie przed zrealizowaniem się przewidywań podejmują w porę działania obronne).

REFLEKSYJNOŚĆ

fakt, że wiedza i dokonywane przez ludzi interpretacje na temat własnych działań, działań innych czy sytuacji społecznych, w których są uwikłani, w istotny sposób wpływa na ich decyzje, sposób postępowania, a przez to na kształt społeczeństwa, w którym żyją.

SYMETRIA WYJAŚNIANIA I PRZEWIDYWANIA

przekonanie, że dysponując adekwatnym wyjaśnieniem zjawisk, można na drodze czysto logicznej, dedukcyjnej, wyprowadzić prognozy na temat ich przyszłego przebiegu.

WSPÓŁCZYNNIK HUMANISTYCZNY

związek każdego faktu społecznego z działaniami i doświadczeniami życiowymi jakichś konkretnych ludzi i wynikająca stąd konieczność badania takich faktów z ich szczególnej perspektywy, stawiania się przez badacza w położeniu owych ludzi.

WYOBRAŹNIA SOCJOLOGICZNA wg mills'a

• dostrzeganie, że wszelkie fenomeny społ. są efektem działań, decyzji, wyborów podjętych przez sprawcze podmioty społ., a więc jedn. lub zbiorowości(przeciwstawianie się fatalizmowi); • świadomość głębokich, ukrytych zasobów lub barier strukturalnych i kulturowych, kt. wyznaczają szanse działań podmiotowych(przeciwstawianie się absolutnej wolności człow.); • rozpoznanie we wszelkich fenomenach społ. tradycji społ. i kulturowej, kt. w różny sposób wpływa na działania współczesnych; • postrzegani

BEHAWIORYZM

kierunek postulujący badanie elementarnych zachowań ludzkich jako reakcji na bodźce płynące z otoczenia lub od innych ludzi oraz traktowanie wszelkich złożonych przejawów życia społecznego jako kombinacji zachowań.

CYWILIZACJA „GORĄCAʺ

społeczność, w której reguły kulturowe dopuszczają publiczną ekspresję emocji, a nawet jej wymagają.

CYWILIZACJA „ZIMNAʺ

społeczność, w której reguły kulturowe wymagają opanowania i powściągliwości w publicznym wyrażaniu uczuć.

CZYNNOŚĆ SPOŁECZNA

działanie celowo adresowane do innych ludzi. DZIAŁANIE: zachowanie, z którym związane jest znaczenie motywacyjne i kulturowe.

DZIAŁANIE SPOŁECZNE

działanie, które bierze pod uwagę rzeczywiste lub spodziewane reakcje partnera i jest nieustannie modyfikowane w zależności od takich reakcji.

EMPATIA

wczuwanie się w stany psychiczne, motywacje, zamiary innych, co ma szansę powodzenia, ponieważ repertuar ludzkiej psychiki jest typowy i podobny dla wielu ludzi.

INSTRUMENTALNE UCZENIE SIĘ

utrwalanie repertuaru zachowań gratyfikujących, a eliminowanie zachowań przynoszących przykrość, na podstawie wcześniejszych „prób i błędówʺ.

JĘZYK

wspólny dla całej zbiorowości, podzielany przez jej członków system znaczeń kulturowych wiązanych ze stosowanymi w celu komunikacji dźwiękami lub znakami graficznymi.

ODCZAROWYWANIE ŚWIATA

zmniejszanie roli działań tradycjonalnych i afektywnych na rzecz działań racjonalnych, opartych na zimnej kalkulacji

PRZEŻYTKI KULTUROWE

działania lub obiekty, pozornie identyczne jak dawniej, których funkcja społeczna uległa jednak całkowitej zmianie i które uzyskały nowy sens.

RACJONALNOŚĆ AUTOTELICZNA

właściwość działań, w których jednostka zmierza do celu tak dla niej wartościowego, że nie liczy się z najwyższymi nawet kosztami.

RACJONALNOŚĆ INSTRUMENTALNA

właściwość działań, które są efektem kalkulacji kosztów i zysków zmierzającej ‐ w subiektywnym rozeznaniu działającego ‐ do uzyskania jak najwięcej najmniejszym kosztem.

UTYLITARYSTYCZNY (INACZEJ WOLUNTARYSTYCZNY LUB TELEOLOGICZNY) MODEL DZIAŁANIA

interpretowanie działań ludzkich jako dobierania środków (narzędzi) do realizacji postawionych celów.

ZACHOWANIE

zewnętrznie obserwowalny ruch fizyczny przejawiany przez ludzi

ZNACZENIE KULTUROWE

wspólny dla całej zbiorowości, podzielany przez jej członków, sens wiązany z określonymi działaniami

ZNACZENIE MOTYWACYJNE, PSYCHOLOGICZNE

indywidualne zamiary, intencje, motywacje, jakie jednostka wiąże ze swoim działaniem.

DYSTANS INTERAKCYJNY

oczekiwana odległość przestrzenna partnerów w toku interakcji, zależna od ich ról społecznych, kontekstu sytuacyjnego, a także kultury, do której należą

DZIAŁANIE ŁĄCZNE

sieć interakcji między kilkoma osobami znajdującymi się we wspólnej sytuacji.

GRZECZNA NIEUWAGA

reguła kulturowa, która nakazuje udawać, że nie przyglądamy się osobom nieznajomym.

INTERAKCJA

dynamiczna, zmienna sekwencja wzajemnie zorientowanych działań partnerów, którzy modyfikują swoje działania w zależności od tego, co robi (lub mówi) ten drugi.

ISTOTNI INNI

ci partnerzy naszych interakcji lub te audytoria, przed którymi się prezentujemy, na których najbardziej nam zależy i których oczekiwania usilnie staramy się spełnić.

JAŹŃ ODZWIERCIEDLONA

samoocena jednostki kształtowana przez interpretację reakcji innych ludzi w stosunku do jej osoby.

KONTAKT SPOŁECZNY

para wzajemnie zorientowanych działań społecznych o charakterze jednorazowym, przelotnym.

KONTAKT WZROKOWY

elementarna wymiana spojrzeń, która wskazuje, że potencjalni partnerzy interakcji dostrzegli się nawzajem.

ZASADA WZAJEMNOŚCI

powszechnie spotykana reguła kulturowa nakazująca rewanżować się za doznane korzyści czy uzyskane dobra.

AUTOTELICZNE STOSUNKI SPOŁECZNE

takie, których sens i cel leży w samym obcowaniu partnerów ze sobą, bez względu na jakiekolwiek inne korzyści.

EGALITARNOŚĆ STOSUNKU SPOŁECZNEGO

równość lub podobieństwo miejsca partnerów w hierarchiach bogactwa, władzy, prestiżu, wykształcenia

HETEROGAMICZNOŚĆ STOSUNKU SPOŁECZNEGO

odmienność partnerów pod względem cech istotnych dla przebiegu interakcji: wieku, płci, narodowości, rasy itp.

HOMOGAMICZNOŚĆ STOSUNKU SPOŁECZNEGO

podobieństwo partnerów pod względem cech istotnych dla przebiegu interakcji: wieku, płci, narodowości, rasy itp.

INSTRUMENTALNE STOSUNKI SPOŁECZNE

takie, które służą realizacji potrzeb, celów czy aspiracji partnerów w innej dziedzinie niż ta, której dotyczy stosunek.

INSTYTUCJONALIZACJA STOSUNKU SPOŁECZNEGO

proces krystalizowania się i artykułowania normatywnej regulacji, dotyczącej interakcji między osobami zajmującymi typowe, wyróżnialne pozycje w społeczeństwie

INTERAKCJA POWTARZALNA

wielość wzajemnych działań tych samych partnerów, które zdarzają się sporadycznie, przypadkowo, bez określonych terminów czy interwatów.

INTERAKCJA REGULARNA

wielość wzajemnych działań tych samych partnerów, które zdarzają się w stałych terminach lub w wyraźnych odstępach czasu, mają więc określony rytm.

MERYTOKRATYCZNA SPRAWIEDLIWOŚĆ

nierówny dostęp do szans życiowych czy przywilejów, wynikający jednak wyłącznie ze szczególnego wysiłku i osobistych zasług.

OSIĄGANE STOSUNKI SPOŁECZNE

takie, które nawiązuje się na mocy własnej decyzji, w wyniku własnych starań.

PARTYKULARYSTYCZNE KRYTERIA REKRUTACJI

takie cechy kandydatów do określonej pozycji społecznej, które nie mają żadnego bezpośredniego związku z kompetentnym wykonywaniem związanej z tą pozycją roli.

PIERWOTNE STOSUNKI SPOŁECZNE

nieformalne, spontaniczne, bezpośrednie, rozproszone, autoteliczne, „gorąceʺ emocjonalnie, intymne (przykład: przyjaźń).

POZYCJA SPOŁECZNA (STATUS)

wyróżnione i nazwane w danej kulturze typowe miejsce w społeczeństwie, które zajmować może wiele różnych osób (np. zawód).

PRZYPISANE STOSUNKI SPOŁECZNE

takie, które nawiązuje się bez własnej decyzji i bez możliwości wyboru, a więc w które wchodzi się albo przez urodzenie, albo na mocy decyzji innych.

ROLA SPOŁECZNA

zbiór praw i obowiązków wiążących każdego, kto zajmuje daną pozycję społeczną, bez względu na cechy osobiste.

ROZPROSZONE (POJEMNE) STOSUNKI SPOŁECZNE

które obejmują wiele różnorodnych treściowo interakcji.

STOSUNEK SPOŁECZNY

normatywnie określony schemat oczekiwanych interakcji między partnerami zajmującymi pewne pozycje społeczne i pełniącymi związane z nimi role.

STRUKTURALNIE WBUDOWANY CZASOKRES

przepisany z góry, normatywnie określony i egzekwowany czas trwania stosunku społecznego.

SYMETRIA STOSUNKU SPOŁECZNEGO (INACZEJ: PARTNERSTWO

sytuacja, w której pula praw i obowiązków obu partnerów jest jakościowo podobna, zrównoważona.

UNIWERSALISTYCZNE KRYTERIA REKRUTACJI

takie cechy kandydatów do określonej pozycji społecznej, które są bezpośrednio istotne dla kompetentnego wykonywania związanej z tą pozycją roli.

WTÓRNE STOSUNKI SPOŁECZNE

sformalizowane, zogniskowane, instrumentalne, „zimneʺ emocjonalnie, oficjalne (przykład: zatrudnienie).

WZAJEMNOŚĆ STOSUNKU SPOŁECZNEGO

fakt, iż w każdym stosunku społecznym określone są uprawnienia i obowiązki partnerów wobec siebie: to, co jeden musi czynić wobec drugiego, jest tym, czego drugi może oczekiwać, i to, czego pierwszy może oczekiwać, jest powinnością drugiego.

ZOGNISKOWANE STOSUNKI SPOŁECZNE

takie, które mają charakter wyspecjalizowany, jednotematyczny, obejmują jeden tylko rodzaj interakcji

BIUROKRACJA

szczególnie dziś rozpowszechniona forma organizacji, mająca realizować najpewniej postulaty instrumentalnej racjonalności, efektywności, bezosobowości ‐ przenikające kulturę nowoczesną.

DRABINA BIUROKRATYCZNA

typowa dla organizacji biurokratycznej wieloszczeblowa hierarchia pozycji (urzędów, stanowisk) ułożona według zakresu posiadanej władzy

ENDOGAMIA ŚRODOWISKOWA

tendencja do zawierania małżeństw z partnerami o podobnej pozycji społecznej.

INSTRUMENTALNA EFEKTYWNOŚĆ

uzyskiwanie jak największych rezultatów w możliwie najmniej kosztowny sposób (przy najmniejszych nakładach).

KOMPETENCJE PODMIOTOWE

zakres osób, wobec których urząd podjąć może wiążące decyzje.

KOMPETENCJE PRZEDMIOTOWE

zakres spraw, co do których urząd może wiążąco decydować.

KONFLIKT MIĘDZY POZYCJAMI SPOŁECZNYMI

inaczej konflikt ról): niezgodność oczekiwań związanych z rozmaitymi pozycjami zajmowanymi równocześnie przez jedną osobę

KONFLIKT W OBRĘBIE POZYCJI SPOŁECZNEJ

niezgodność oczekiwań ze strony rozmaitych partnerów, z którymi ma typowo do czynienia każdy, kto zajmuje jakąś pojedynczą pozycję społeczną. Inaczej: konflikt między segmentami jego roli społecznej

KONGLOMERAT POZYCJI

(ang. status set): zbiór pozycji, które zajmuje równocześnie dana osoba.

KRĄG SPOŁECZNY

zestaw typowych innych pozycji, z którymi dana pozycja jest powiązana, wyznaczający typowe kierunki interakcji i selekcjonujący typowych partnerów, z którymi nawiązuje kontakt każdy, kto pozycję tę zajmuje.

MENTALNOŚĆ ŚRODOWISKOWA

wspólnota lub podobieństwo koncepcji, ideologii, światopoglądów, jakie wyznają ludzie zajmujący takie same pozycje społeczne

MYŚLENIE GRUPOWE

nadmierna identyfikacja i bezkrytyczna lojalność wobec organizacji, utwierdzana we wzajemnych interakcjach i wykluczająca dostrzeżenie i naprawienie błędów i wadliwości w jej funkcjonowaniu.

OLIGARCHIZACJA

opanowywanie kontroli nad organizacją przez niewielkie, często nieformalne grono, kierujące się coraz bardziej własnymi, egoistycznymi interesami grupowymi czy frakcyjnymi.

ORGANIZACJA SPOŁECZNA

zintegrowany zbiór pozycji społecznych i sieć wiążących je stosunków społecznych, realizujący wspólnie jakieś istotne społecznie funkcje

POZYCJA CENTRALNA

taka pozycja społeczna, którą jednostka wskazuje sobie za najważniejszą i z którą się najbardziej identyfikuje w obrębie konglomeratu pozycji, jakie równocześnie zajmuje w społeczeństwie

POZYCJA NACZELNA

taka, na którą dana kultura kładzie największy nacisk jako najważniejszą.

POZYCJA PERYMETRYCZNA

każda z pozycji wchodzących do kręgu społecznego, usytuowana na „perymetrzeʺ kontaktów i interakcji, jakie najczęściej nawiązuje każdy, kto zajmuje jakąś pozycję społeczną.

POZYCJA WIDOCZNA

pozycja zaktywizowana w danym kontekście społecznym, najważniejsza dla działań i interakcji podejmowanych tam właśnie, wobec której reagują partnerzy czy obserwatorzy.

POZYCJE DYSKRYMINUJĄCE

takie, które utrudniają, albo nawet zamykają dalszy krok w sekwencji pozycji (karierze, awansie).

POZYCJE PREDESTYNUJĄCE

takie pozycje, które zwiększają szansę zajęcia innej pozycji w sekwencji pozycji (karierze zawodowej, awansie itp.).

POZYCJE UTAJONE

takie, które nie są realizowane przez jednostkę w danej chwili i stąd bezpośrednio niewidoczne dla partnerów czy obserwatorów

REIFIKACJA (UPRZEDMIOTOWIENIE)

traktowanie podwładnych czy obywateli jak bezwolne, bierne przedmioty, niezdolne do własnego wyboru i podjęcia decyzji (inaczej: odmowa ludziom ich podmiotowości).

SEKWENCJA POZYCJI

zbiór pozycji zajmowanych kolejno, typowo następujących po sobie (kariera zawodowa, biografia).

SOLIDARNOŚĆ MECHANICZNA

poczucie wspólnoty oparte na podobieństwie ról, funkcji, sytuacji życiowej, wykonywanego zawodu.

SOLIDARNOŚĆ ŚRODOWISKOWA

więź społeczna, poczucie tożsamości zbiorowej typu „myʺ, pomiędzy ludźmi o podobnej pozycji społecznej, zwłaszcza zawodowej

SPOŁECZEŃSTWO ORGANIZACJI

jedno z określeń społeczeństwa nowoczesnego, wskazujące na wielką mnogość organizacji, do których należy każdy członek społeczeństwa, od których jest on zależny i które go otaczają.

ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

jednorodny zbiór takich samych lub przynajmniej istotnie podobnych pozycji i ról.

FIGURACJA

struktura widziana dynamicznie, w jej nieustannej, płynnej zmienności, procesie krystalizowania się i rozpadu

MIKROSTRUKTURA

sieć powiązań między elementarnymi składnikami życia społecznego ‐działającymi jednostkami.

SOCJOGRAM:

graficzne odtworzenie struktury socjometrycznej.

STRUKTURA IDEALNA

konfiguracja występujących w obrębie organizacji przekonań i poglądów osób zajmujących różne pozycje.

STRUKTURA INTERAKCYJNA

typowe kierunki inicjowania interakcji, a także dostępne kanały komunikacyjne między osobami zajmującymi różne pozycje w organizacji czy grupie

STRUKTURA INTERESÓW

charakterystyczny dla grupy czy organizacji rozkład szans dostępu jej członków do społecznie cenionych dóbr.

STRUKTURA NORMATYWNA

konfiguracja występujących w obrębie organizacji reguł działania różnych osób zajmujących odmienne pozycje

STRUKTURA POKREWIEŃSTWA:

swoisty układ relacji między członkami węższych czy szerszych rodzin, wytwarzający się przez urodzenie lub akt małżeństwa (w tym drugim przypadku potocznie mówimy o powinowactwie).

STRUKTURA SOCJOMETRYCZNA

układ wzajemnych sympatii, antypatii czy obojętności, jakie występują pomiędzy członkami grupy.

STRUKTURA SPOŁECZNA

czysta konfiguracja, forma wielokierunkowych stosunków społecznych, niezależnie od tego, między kim występują i czego dotyczą.

STRUKTURACJA

proces wytwarzania się, reprodukowania i wykorzystywania struktur w działaniach członków społeczeństwa.

CHARYZMA

szczególne, wyjątkowe talenty, umiejętności, wiedza, konsekwencja w działaniu, siła moralna, moc perswazji itp., które dostrzeżone zostają i zdefiniowane przez zwolenników przywódcy jako niemal ponadludzkie i wymagające pełnego podporządkowania się jego władzy.

DOBRA PUBLICZNE

takie wartości, które z natury mają charakter powszechny i nie mogą być przywilejem niektórych tylko grup w społeczeństwie (np. demokracja, sprawiedliwość, suwerenność).

DZIAŁANIA MASOWE

gdy wielu ludzi, w podobnym czasie, ale osobno i dla indywidualnych celów, podejmuje podobne działania, które przynoszą zagregowane i skumulowane skutki wykraczające poza zakres prywatny i jednostkowy, a uzyskujące znaczenie ogólnospołeczne.

KONTRRUCH SPOŁECZNY

mobilizacja działań zbiorowych skierowanych przeciwko rozwijającemu się wcześniej ruchowi społecznemu, mająca na celu jego demobilizację lub uniemożliwienie skutecznego działania.

MODEL MOBILIZACJI ZASOBÓW

przekonanie, że ruch społeczny jest efektem manipulator‐skich zabiegów działaczy czy ideologów, którzy propagują ideologię kontestacji i mobilizują bierne skądinąd i nieświadome masy społeczne do działań zbiorowych.

MODEL WULKANICZNY RUCHU SPOŁECZNEGO

przekonanie, że ruch społeczny wybucha oddolnie, na skutek nagromadzenia napięcia i niezadowolenia wśród mas społecznych.

NOWE RUCHY SPOŁECZNE:

ruchy o szerokim, heterogenicznym składzie uczestników, walczące o realizację uniwersalnych, postmaterialistycznych wartości: harmonii z przyrodą, ochrony środowiska, pokoju, emancypacji kobiet, zapewnienia praw mniejszości i grup eksploatowanych, obrony życia poczętego itp.

PLURALISTYCZNA IGNORANCJA

nieświadomość poglądów i postaw innych członków zbiorowości czy całego społeczeństwa.

POKOLENIE

zbiorowość ludzi, którzy choć osobno i niezależnie od siebie, doświadczyli takich samych, ważnych wydarzeń historycznych, przeżyli te same sytuacje i reagowali na te same wyzwania, co znalazło wyraz w ich przekonaniach, regułach i wartościach, oraz wytworzyło poczucie wspólnego losu.

POLITYKA ULICY

wywieranie nacisku na władze państwowe w drodze masowych manifestacji ulicznych, w formach mniej lub bardziej gwałtownych.

PUBLICZNOŚĆ:

zbiorowość obserwatorów, widzów lub słuchaczy, którzy równocześnie, choć w rozproszeniu przestrzennym, skupiają uwagę na tym samym zdarzeniu, programie telewizyjnym czy radiowym, i doznają podobnych wrażeń i przeżyć.

REKRUTACJA PIERWOTNA:

przystąpienie do ruchu społecznego z autentycznych pobudek ideowych i chęci walki o realizację celów ruchu

REKRUTACJA WTÓRNA

przystąpienie do ruchu społecznego, który się rozwija i odnosi sukcesy, w poszukiwaniu satysfakcji wspólnotowych i towarzyskich, a także spełnienia własnych egoistycznych celów karierowych.

RELATYWNA DEPRYWACJA

odczuwana jako niesprawiedliwa i niesłuszna, rozbieżność między rzeczywistymi osiągnięciami a aspiracjami w dziedzinie standardu życia, zarobków, władzy czy prestiżu.

REPERTUAR KONTESTACJI

metody działania akceptowane przez dany ruch społeczny jako właściwe dla realizacji jego celów.

RUCHLIWOŚĆ POZIOMA albo PRZESTRZENNA

przemieszczanie się ludzi w przestrzeni geograficznej: migracje, turystyka, podróże, dojazdy do pracy.

RUCHY ANTYGLOBALIZACYJNE

nowa fala ruchów społecznych o charakterze radykalnym i lewicowym, która pojawiła się na przełomie XX i XXI stulecia jako protest przeciwko dominacji wielkich korporacji i centrów finansowych, konsumpcyjnemu stylowi życia, uderzającym nierównościom społecznym i endemicznej biedzie w skali globalnej

RUCHY RADYKALNE

akcje zbiorowe, których celem jest zmiana fundamentów panującego ustroju, a w szczególności dominujących wartości

RUCHY REFORMATORSKIE

akcje zbiorowe o celach ograniczonych do modyfikacji zasad, reguł czy norm (np. prawnych) przy zachowaniu nienaruszonych podstaw ustrojowych czy organizacyjnych.

RUCHY SPOŁECZNE:

akcje zbiorowe zmierzające do wywołania lub powstrzymania zmiany społecznej.

RUTYNIZACJA CHARYZMY

utrata charyzmy przez przywódcę na skutek włączenia go w rutynowe, codzienne działania administracyjne czy organizatorskie, w których ujawnia swoje słabości, popełnia błędy i okazuje się zastępowalny przez innych.

SEKTOR RUCHÓW SPOŁECZNYCH

suma występujących w danym społeczeństwie ruchów społecznych różnych typów.

STARE RUCHY SPOŁECZNE

ruchy społeczne występujące w imię interesów ekonomicznych lub politycznych wyraźnie wyodrębnionych segmentów społeczeństwa ‐ klas społecznych, grup zawodowych, etnicznych, rasowych.

SYNDROM PASAŻERA NA GAPĘ

powstrzymywanie się od wspierania działań zbiorowych zmierzających do zdobycia dóbr publicznych, oparte na egoistycznie racjonalnej kalkulacji, w myśl której ryzyko działania jest nieopłacalne, gdy wywalczenie tych dóbr przez innych i tak przyniesie równe korzyści także biernym.

TŁUM

duża zbiorowość ludzi, którzy znaleźli się w bezpośrednim kontakcie przestrzennym i reagują spontanicznie, bezrefleksyjnie i naśladowcze na wspólne bodźce i na współobecność innych.

WARTOŚCI POSTMATERIALISTYCZNE

akcent na jakość życia, samorealizację, harmonię ze środowiskiem, godność i prawa podmiotowe człowieka.

ZACHOWANIE ZBIOROWE

gdy wielu ludzi działa w pojedynkę, na własną rękę, ale w bliskości przestrzennej z innymi, w tych samych warunkach sytuacyjnych, co prowadzi do modyfikacji zachowania każdego z nich w kierunku opisywanym przez „psychologię tłumówʺ.

ZDARZENIE INICJUJĄCE

zdarzenie indywidualne, partykularne, a nawet przypadkowe, ale o takim wydźwięku symbolicznym czy emocjonalnym, że stanowi wstrząs dla zbiorowości i prowadzi do mobilizacji ruchu społecznego.