questão  |
resposta |
|
começar a aprender
|
|
1stopień/33m, w jądrze wewnętrznym jest ok. 5000-6000stopni
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Dzieli się na: strefę granitową i strefę bazaltową Strefa bazaltowa (sima) (krzem i magnez) - na dnie oceanów i na lądzie pod sial Strefa granitowa (sial) (Krzem i glin) - tylko w obrębie lądów
|
|
|
PŁASZCZ GÓRNY (ZEWNĘTRZNY) começar a aprender
|
|
Crofesima - chrom, żelazo, krzem, magnez W górnej częsci - ASTENOSFERA- duża plastyczność, miejsce powstawania wszystkich procesów tektonicznych
|
|
|
Budowa wnętrza ziemi (kolejność od powierzchni) começar a aprender
|
|
Skorupa ziemska, płaszcz górny (zewnętrzny), płaszcz dolny (wewnętrzny), jądro zewnętrzne, jądro wewnętrzne
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
PŁASZCZ DOLNY ZEWNĘTRZNY nifesima - nikiel, żeloazo, krzem, magnez
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
nife - nikiel, żelazo - prawdopodobnie w stanie ciekłym
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
|
|
|
skorupa ziemska - kontynentalna começar a aprender
|
|
grubość ś 30-40km, pod młodymi górami do 80km Strefa granitowa SIAL (skały magmowe kwaśne), strefa bazaltowa SIIMA (skały magmowe zasadowe)
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Górna wastwa Ziemi obejmująca skorupę ziemską i górną część płaszcza zewnętrznego. Głębokość do ok. 100km
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Zajmuje się odtwarzaniem dziejów Ziemi
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Dział geologii obejmujący ustalenie kolejności ułożenia warstw skalnych oraz określanie ich wieku.
|
|
|
Metoda radiometryczna (izotopowa) começar a aprender
|
|
Ustalenie wieku skały polega na obliczeniu stosunku uranu do ołowu. Do badania stosuje się izotop węgla c14, którego czas połowicznego rozpadu wynosi 5570lat Metoda bezwzględna Dzięki określeniu wieku szczątków organicznych można pośrednio ustalić wiek skały, w której te szczątki się zachowały.
|
|
|
Metoda dendrochronologiczna começar a aprender
|
|
Badanie słojów przyrostu rocznego w pniach drzew.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Badanie pyłków roślinnych zawartych w torfie lub osadach na dnie jeziora Metoda bezwzględna Określenie warunków wegetacji i zmian szaty w przeszłości
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Na obszarach o budowie płytowej - im głębiej położona tym starsza skała
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Ustalenie wieku za pomocą skamieniałości przewodnich
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Analiza niezgodności ułożenia warstw - ustalenie czasów ruchów górotwórczych
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
1. kenozoik 2. mezozoik 3. paleozoik 4. ery proterozoiczne 5. ery archaiczne
|
|
|
Kenozoik - podział na okresy começar a aprender
|
|
Czwartorzęd, neogen, paleogen
|
|
|
Mezozoik - podział na okresy começar a aprender
|
|
|
|
|
Paleozoik - podział na okresy começar a aprender
|
|
perm, karbon, dewon, sylur, ordowik, kambr
|
|
|
Holocen (kenozoik - czwartorzęd) começar a aprender
|
|
Epoka trwająca do dziś - powstanie Bałtyku + silna ingerencja człowieka
|
|
|
Plejstocen (Kenozoik - czwartorzęd) começar a aprender
|
|
Zlodowacenie na półkuli północnej (zatoka Hudsona, Gór Skandynawskich) + pojawienie się człowieka - wschodnia Afryka
|
|
|
Neogen, Paleogen (kenozoik) começar a aprender
|
|
Koniec kredy do miocenu - orogeneza alpejska (największe natężenie ruchów górotwórczych - oligocen/miocen)
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Wyginięcie większości gatunków w tym gadów
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Podział Gondway (oddziela się Ameryka Południowa z Afryką, Dekan z Cejlonem, Australia, Antarktyda) Pierwsze ptaki - archeopteryks
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Pojawienie się dinozaurów
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Rozwój paproci, skrzypów, widłaków
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Wkroczenie morza w ląd (np. w ordowiku, jurze, kredzie)
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Wycofywanie się mórz z obszarów lądowych (np. w permie, triasie, pliocenie)
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Układ warstw skalnych, w wyniku deformacji ulega powyginaniu, ale bez przerwania ich ciągłości
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Powstaje w wyniku pęknięcia skorupy ziemskiej i przemieszczania sie skał względem siebie wzdłuż pęknięcia
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Fałd obalony i przesunięty - zostaje oderwany od podłoża i przesunięty nawet kilkaset kilometrów dalej
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
pierwiastki lub związki chemiczne występujące w przyrodzie. W większości o strukturze kryształu. Mogą powstać wskutek krzepnięcia magmy, wytrącić z roztworów krążących w skałach, wody mineralnej, procesu wietrzenia, lub przeobrażeń pod wpływem wysokiej temperatury.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Naturalne skupisko materiałów
|
|
|
skały GŁĘBINOWE = jawnokrystaliczne começar a aprender
|
|
Pod powierzchnią ziemi, gdzie magma powoli zastyga, duże kryształy skały magmowe granit, dioryt, gabro, sjenit
|
|
|
skały WYLEWNE = skrytokrystaliczne começar a aprender
|
|
Magma wydostaje się na powierzchnie Ziemi, a jej stygnięcie następuje szybko skały magmowe bazalt, andezyt, riolit, profir
|
|
|
Skały osadowe - okruchowe começar a aprender
|
|
Powstają przez osadzenie się w innym miejscu drobin skalnych, postać luźna lub zwięzła skały osadowe
|
|
|
skały osadowe - pochodzenia organicznego começar a aprender
|
|
Z szczątków organizmów żywych. Wapień, kreda, węgiel, torf
|
|
|
Skały osadowe - chemiczne começar a aprender
|
|
Sól kamienna, sowa, gips, siarka
|
|
|
Skał przeobrażone = metamorficzne começar a aprender
|
|
Kontakt skały z gorącą magmą lub lawą. Gnejs (z granitu), marmur (z wapienia), diament (z węgla), kwarcyt (z piaskowca)
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Osadzanie się na lądzie lub w morzu okruchów skalnych pochodzących z wietrzenia skał. Również osadzanie się związków chemicznych na dnach oceanów wytrąconych z szczątków organizmów żywych.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Przekształcanie się pod wpływem nacisku lub cementowania luźnych skał w zwięzłe.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Miejsce pęknięcia litosfery. Wąski, długi i bardzo głeboki do 300km rów tektoniczny.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Podsuwanie płyty oceanicznej pod kontynentalną lub oceanicznej pod inną oceaniczną.
|
|
|
Procesy geologiczne - WEWNĘTRZNE (endogeniczne) começar a aprender
|
|
Zachodzą wskutek działania sił wewnętrznych. Plutonizm, wulkanizm, trzęsienia ziemi, ruchy górotwórcze
|
|
|
Procesy geologiczne - ZEWNĘTRZNE (egzogeniczne) começar a aprender
|
|
Zachodzą wskutek działania sił zewnętrznych - wiatru, temperatury, morze, rzek lodowców i lądolodów.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Ogół zjawisk związanych z działaniem magmy w obrębie skorupy ziemskiej. Z tworzeniem się ognisk magmowych, wdzieraniem się magmy w inne skały bez przedostania się na powierzchnię ziemi.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Obszary wtargnięcia magmy pomiędzy inne skały.
|
|
|
Jaka to intruzja magmowa? começar a aprender
|
|
|
|
|
Jaka to intruzja magmowa? começar a aprender
|
|
|
|
|
Jaka to intruzja magmowa? começar a aprender
|
|
|
|
|
Jaka to intruzja magmowa? começar a aprender
|
|
|
|
|
Jaka to intruzja magmowa? começar a aprender
|
|
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
ogół zjawisk geologicznych związanych z wydobywaniem lawy oraz towarzyszących jej substancji na powierzchnię Ziemi.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Wydostająca się na powierzchnię magma.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Lawa gromadzi się wokół miejsca z którego wypływa i tworzy stożek.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
temp ok 1000, tlenki krzemu, gliny, krzemianów, glinkokrzemianów i gazów.
|
|
|
Wulkan typu wezuwiańskiego começar a aprender
|
|
lawa kwaśna=bogata w krzemionkę - gęsta, lepka, płynie powoli, tworzy jasne skały np. Wezuwiusz, Krakatau, Kluczewska Sopka tzw. wulkan stożkowy Gwałtowne erupcje > rozrywanie stożka >powstaje kaldera (rozległa głęboka wklęsłość)
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
lawa zasadowa=uboga w krzemionkę - rzadka, płynna, łatwo się rozlewa > niski stożek wulkaniczny Wulkany hawajskie, Hekla tzw. wulkan tarczowy, bez gwałtownych erupcji
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
najczęściej brak, ale bliskość ogniska magmy może spowodować: wysychanie źródeł w okolicy, topnienie śniegu na wulkanie, ożywienie gejzerów
|
|
|
Gazy wydobywające się przy wybuchu wulkanu começar a aprender
|
|
para wodna, dwutlenek węgla w znacznych ilościach, chlor, wodór, azot, metan, siarkowodór, amoniak
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Fragmenty lawy rozrzucane w powietrzu, różnej wielkości odłamki skalne wyrwane z krateru
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Bryły lawy wyrzucone i zastygłe w powietrzu
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Fragmenty lawy wielkości orzecha.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Wyrzucone w powietrze fragmenty gorącej lawy bogatej w gazy.
|
|
|
Wulkany lawowe (efuzywne) começar a aprender
|
|
Wyrzucają głównie lawę (gwałtowność zależy od rodzaju lawy)
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Wyrzucają tylko utwory piroklastyczne i gazy; gwałtownie wybuchają
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Wyrzucają na przemian lawę i materiał piroklastyczny np. Etna, Wezuwiusz, Krakatau
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
potoki lawy, duszące gazy, zapylenie atmosfery, potoki błotne, rozwój rolnictwa
|
|
|
Rozmieszczenie wulkanów na ziemi começar a aprender
|
|
W strefach subdukcji - ognisty pierścień pacyfiku -> 60% czynnych wulkanów na ziemi W strefach ryftowych - na grzbietach śródoceanicznych
|
|
|
Ważniejsze czynne wulkany começar a aprender
|
|
Gualtiri - Chile, Cotopaxi - Ekwador, Orizaba- Meksyk
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Zagłębienie powstające w wyniku: rozerwania stożka wulkanicznego przy gwałtownej erupcji lub zapadnięcia się obszaru nad opróżnionym ogniskiem
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Wzniesienie o bardzo stromych stokach zbudowane z lawy zakrzepłej w kominie wulkanicznym
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Drgania skorupy ziemskiej, których przyczyną jest rozchodzenie się fal sejsmicznych.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Przemieszczanie się mas skalnych w obrębie skorupy ziemskiej: na granicach płyt, w rejonie młodych gór, w uskokach
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Przemieszczanie się małych mas skalnych związane z zapadaniem się stropów jaskiń lub wyrobisk górniczych.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
najsilniejsze, najczęstsze 90% trzęsień
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Towarzyszą erupcjom wulkanicznym
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Ognisko trzęsienia ziemi, miejsce tworzenia się fal sejsmicznych
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Na powierzchni ziemi, pionowo nad hipocentrum, gdzie trzęsienie dociera najszybciej i jest najsielniejsze
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
12-stopniowa skala zamknięta. Intensywność wstrząsu określa się na podstawie zniszczeń, wywołanych przez drgania. 1 stopień - wyczuwalne tylko przez sejsmografy, 10 - stopień - wali się większość budynków
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Duża częstotliwość silnych trzęsień grzbiety śródoceaniczne (strefy ryftowe), obszary młodych gór (alpidy) wokół oceanu spokojnego - 40% - strefy subdukcji
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Sporadyczne trzęsienia ziemi strefa wielkich rowów wschodnioafrykańskich, bajkał, rów morza martwego Granice płyt litosfery - północna Europa, Masyw Centralny
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Pozbawione trzęsień ziemi Stare platformy prekambryjskie, dna oceaniczne, antarktyda
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Powolne, długotrwałe, pionowe ruchy skorupy ziemskiej. Powód: zaburzenie równowagi izostatycznej między litosferą i astenosferą.
|
|
|
RUCHY EPEJROGENICZNE = lądotwórcze começar a aprender
|
|
Bardzo powolne, obniżające lub wynoszące ruchy skorupy ziemskiej. Spowodowane naciskiem magmy poruszającej się we wnętrzu Ziemi na litosferę.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Powolne podnoszenie się skorupy ziemskiej powoduje wycofywanie się morza, odsłanianie nowego lądu.
|
|
|
Ruchy górotwórcze (fałdowanie, orogeneza) começar a aprender
|
|
Proces prowadzący do powstawania gór fałdowych. poprzez: subdukcję, kolizję dwóch płyt kontynentalnych
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Półwysep Kolski, Labrador, Północna część Walii, Anglia, Góry Stanowe
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Góry świętokrzyskie, część Sudetów, Góry Skandynawskie, część Appalachów
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
odmłodzenie gór Świętokrzyskich, Sudety, Harz, Masyw Czeski
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Karpaty, Alpy, Pireneje, Andy
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Pionowy ruch przemieszczania się mas skalnych wzdłuż uskoków np. Sudety, Ural, Harz Powstają zręby i rowy tektoniczne.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Tworzą się w wyniku obfitych erupcji wulkanicznych. NIE tworzą pasm górskich. Występują na granicach płyt litosfery i nad plamami gorąca. Kilimandżaro, góry islandii, Hawajów, Kamczatki
|
|
|
WIETRZENIE TERMICZNE (insolacyjne) começar a aprender
|
|
Spowodowane dużymi dobowymi amplitudami temperatur. W dzień skała silnie się nagrzewa, w nocy wyziębia się > rozszerza się i kurczy > pękanie
|
|
|
WIETRZENIE MROZOWE (zamróz) começar a aprender
|
|
Zamarzanie wody w szczelinach skał
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Sól krystalizująca się w szczelinach skalnych zwiększa swoją objętość i prowadzi do rozpadu.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Pod wpływem wody. Pęcznienie i kurczenie skał ilastych.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Powolne rozpuszczenie skał węglowych lub gipsowych przez wody podziemne i powierzchniowe.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
rzeźbotwórcza działalność wiatru: pustynie, plaże, góry.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Transport materiału skalnego: porywanie materiału i unoszenie w powietrzu.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Przesuwanie wiatrem po podłożu drobnych ziaren.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Wywiewanie drobnego materiału.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Mechaniczne niszczenie skał - ziarenka piasku niesione przez wiatr uderzają w skałę.
|
|
|
RIPPLEMARKI (zmarszczki eoliczne) começar a aprender
|
|
Szerek małych grzbiecików na piasku.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Pustynia piaszczysta. Różnorodne wydmy
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Pustynia kamienista, skalista.
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Pustynia ilasta. Pokryta twardym spękanym iłem,
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Powstałe przez zalanie dolin polodowcowych, długie, wąskie i głębokie zatoki morskie Norwegia, Szkocja, Islandia, Grenlandia, Patagonia, Nowa Zelandia
|
|
|
Wybrzeże szkierowe (szerowe) começar a aprender
|
|
Ogromna ilość skalistych wysepek(szkierów), zalane mutony(barańce) wystające ponad powierzchnie wody Morze Bałtyckie, Skandynawia
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
zalanie obniżeń między pasmami górskimi(równoległymi do brzegu), długie, wąskie wyspy, półwyspy równoległe do brzegu
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
wysokie, strome, urozmaicona linia brzegowa, powstało w miejscu gdzie morze graniczy z zalanym obszarem górskim, półwyspy, zatoki Irlandia, Grecja, Hiszpania
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Tworzy się w wyniku zalania ujściowego odcinka jarów Morze Czarne, Zatoka Gwinejska
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
wysokie, strome, utworzone w wyniku abrazji (niszczenie brzegu) Wyspa Wolin, Gdynia Orłowo, południowa Anglia
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
z płaskimi, piaszczystymi mierzejami odcinającymi dawne zatoki, z jeziorami przybrzeżnymi Półwysep Helski, Mierzeja Wiślana, okolice Łebsko, Jamno, Gradno
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
podobne do mierzejowego, na obszarach o dużym wahaniu pływów Zatoka meksykańska, wenecja, floryda
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
wybrzeże niskie, w dolinie rzek tworzących deltę Delta Wisły, Dunaju, Nilu, Missisipi, Gangesu
|
|
|
Wybrzeże mangrowe = mamorzynowe começar a aprender
|
|
płaskie, porośniete lasami namorzynowymi (wodolubnymi, w strefie pływów) Kuba, Sumatra, Nowa Gwinea, Zatoka Bengalska
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Obszar położony do 300m.n.p. m, płaska, falista, pagórkowata
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Część niziny, leżąca poniżej poziomu morza
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Zagłębienie terenu wypełnione przez wodę jeziora, którego dno leży poniżej poziomu morza
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Powyżej 300m.n.p. m, często obok kotliny
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Płytkie dno morskie, do głębokości ok. 200m, znajdujące się w pobliżu kontynentów
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
przedłużenie szelfu, z większym spadkiem
|
|
|
Morena czołowa (formy polodowcowe) começar a aprender
|
|
wysokie pagórki, o dość stromych stokach
|
|
|
Morena denna (formy polodowcowe) começar a aprender
|
|
prawie płaski teren, lekko falisty, liczne zagłębienia po wytopieniu się brył martwego lodu (ten, który oddzielił się od lądolodu)
|
|
|
Morena boczna (formy polodowcowe) começar a aprender
|
|
Wąskie wały ciągnące się wzdłuż brzegów lądolodu lub lodowca
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
Skoncentrowane w jednym miejscu pagórki zbudowane z piasków i żwirów, płaska powierzchnia szczytowa
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
długie, wąskie wały zbudowane z piasków i żwirów powstałe w szczelinach lądolodu
|
|
|
Drumliny (formy polodowcowe) começar a aprender
|
|
W dużych skupiskach, podłużne wzgórza o opływowych kształtach
|
|
|
Sandry (formy polodowcowe) começar a aprender
|
|
rozległe, płaskie stożki napływowe
|
|
|
Oczka wytopiskowe (formy polodowcowe) começar a aprender
|
|
małe jeziorka powstałe w zagłębieniach po wytopieniu się brył martwego lodu (odpadniętego)
|
|
|
Jeziora morenowe (formy polodowcowe) começar a aprender
|
|
Powstałe na skutek zatarasowania odpływu wód przez osady morenowe
|
|
|
Pradoliny (formy polodowcowe) começar a aprender
|
|
Wielkie doliny rzeczne utworzone przez wody wypływające spod lądolodu, równoległe do czoła lądolodu
|
|
|
Rynny polodowcowe (formy polodowcowe) começar a aprender
|
|
Podłużne zagłębienia utworzone w morenie denneju
|
|
|
Mutony (barańce) (formy polodowcowe) começar a aprender
|
|
pagórki skalne wygładzone przez nasuwający się lądolód/lodowiec
|
|
|
Doliny U-kształtne (formy polodowcowe) começar a aprender
|
|
Doliny rzeczne poszerzone i wyrównane przez spływający lodowiec
|
|
|
Co to za skamieniałość przewodnia? começar a aprender
|
|
|
|
|
Co to za skamieniałość przewodnia? começar a aprender
|
|
|
|
|
Co to za skamieniałość przewodnia? começar a aprender
|
|
|
|
|
Co to za skamieniałość przewodnia? começar a aprender
|
|
|
|
|
Co to za skamieniałość przewodnia? começar a aprender
|
|
|
|
|
|
começar a aprender
|
|
|
|
|
