FARMAKOLOGIA - KOLOSIK

Farmakologia:

Pharmakon – lek, trucizna; logos – nauka

farmakologia

nauka o działaniu leków na organizm” -

FARMAKOLOGIA

• mechanizmami działania leków na organizm oraz skutkami tych działań, czyli efektami farmakologicznymi jak i pozostającymi z nimi w ścisłej łączności: działaniami leczniczymi i niepożądanymi leków

FARMAKOLOGIA

• losami leków w organizmie, • zastosowaniem klinicznym leków, • interakcjami między różnymi lekami, • oraz wieloma innymi zagadnieniami związanymi ze stosowaniem i badaniem leków

Podstawowymi działami farmakologii

są farmakokinetyka i farmakodynamika:

Farmakodynamika

zajmuje się mechanizmami działania oraz efektami farmakologicznymi leków.

Farmakokinetyka –

zajmuje się losami leków w organizmie = procesami jakimi lek podlega w ustroju → m.in. bada szybkość procesów wchłaniania leków, ich dystrybucji, metabolizmu i eliminacji z organizmu.

Farmakologia kliniczna

jest integralną częścią farmakologii, zajmującą się przede wszystkim klinicznymi aspektami leczenia farmakologicznego; tak więc ten dział skupia się na zagadnieniach związanych z praktycznym zastosowaniem leków

Farmakogenetyka

zajmuje się wpływem czynników dziedzicznych na działanie leków.

Farmakologia rozwojowa

określa wpływ działania leków na organizm w zależności od wieku.

Farmakologia rozwojowa Wyróżnić tu możemy:

• farmakologię pediatryczną, która zajmuje się wpływem leków na organizmy młode, • farmakologię geriatryczną, która zajmuje się wpływem leków na organizmy stare,

Nauki pozostające w łączności z farmakologią, to m.in.:

Receptura – nauka o postaciach leków, ich zapisywaniu i sposobach sporządzania. Toksykologia – nauka o truciznach.

Lek (Środek leczniczy)

pierwiastek, związek chemiczny, związek pochodzenia naturalnego lub otrzymany syntetycznie, przygotowany w odpowiedniej postaci i przeznaczony do stosowania w leczeniu i profilaktyce chorób oraz diagnostyce.

w Polsce prawo farmaceutyczne nie zawiera pojęcia

lek”, lecz produkt leczniczy

Produkt leczniczy

jest subs lub mieszanina subst, której przypisuje się wł zapobiegania lub leczenia chorób występujących u ludzi lub zwierz, lub podawana człowiekowi lub zwierzęciu w celu postawienia diagnozy lub w celu przywrócenia, funkcji organizmu

Surowiec farmaceutyczny

jest to substancja lub mieszanina substancji wykorzystywana do sporządzania lub wytwarzania produktów leczniczych.

Trucizna

każda substancja (także lek), która wprowadzona do organizmu, w odpowiednio dużej dawce, powoduje zaburzenia czynności fizjologicznych (chorobę) a nawet śmierć.

Podziały leków

Podziały lekówPodziały leków

• lek oryginalny

Środ farmaceutyczny nowatorskiego producenta, po raz pierwszy dopuszczony na świecie do dystrybucji (jako lek opatentowany), w oparciu o udokumentowana skuteczność terapeutyczną, bezpieczeństwo stosowania i jakość, zgodnie ze współczesnymi wymogami.

• lek oryginalny

Lek oryginalny chroniony patentem ma pozycję monopolistyczną i dlatego jego cena jest wyższa (do momentu wygaśnięcia okresu ochrony patentowej sprzedaje go wyłącznie firma farmaceutyczna,

lek odtwórczy (generyczny; leki odtwórcze - generyki)

jest to odpowiednik leku oryginalnego tzn. zawiera tę samą substancję czynną, przy identycznych lub podobnych substancjach pomocniczych. Nie ma zmienionej biodostępności. Tak samo się wchłania, dystrybuuje, podlega metabolizmowi itd. często tańsze,

lek gotowy -

produkt leczniczy wprowadzony do obrotu pod określoną nazwą i w określonym opakowaniu (ustawa z dnia 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne. (Dz.U. z 2001 r. Nr 126, poz. 1381) = produkowany masowo przez przemysł farmaceutyczny.

lek apteczny

produkt leczniczy sporządzony w aptece zgodnie z przepisem przygotowania zawartym w Farmakopei Polskiej lub farmakopeach uznawanych w państwach członkowskich Unii Europejskiej przeznaczony do wydawania bezpośrednio w tej aptece

lek recepturowy

produkt leczniczy sporządzony w aptece na podstawie recepty lekarskiej, a w przypadku produktu leczniczego weterynaryjnego - na podstawie recepty wystawionej przez lekarza weterynarii.

Ze względu na ilość substancji czynnych zawartych w leku:

leki proste – zawierają jedną substancję czynną leki złożone – zawierają co najmniej dwie substancje czynne

Ze względu na charakter i miejsce działania:

leki o działaniu miejscowym leki o działaniu ogólnym

dawka lecznicza

(dosis curativa, therapeutica) – dawka wywierająca działanie lecznicze, tj. sprowadzająca do normy zaburzone chorobą czynności organizmu.

dawka maksymalna

dosis maximalis) – jest to największa dawka lecznicza, która jeszcze nie wywołuje efektu toksycznego.

dawka progowa/minimalna/subterapeutyczna

dosis minimalis) – najmniejsza ilość środka, która już pewne reakcje ze strony organizmu.

toksyczna (dosis toxica)

jest to najmniejsza ilość leku, która powoduje działanie trujące tj. wywołuje zaburzenia czynności organizmu w granicach patologicznych.

dawka śmiertelna (dosis letalis)

jest to najmniejsza ilość leku, która poraża ważne dla życia czynności organizmu (oddychanie, czynność serca), powodując śmierć. Do określania tej dawki wykorzystuje się zwierzęta doświadczalne (szczury, myszy)

jeszcze jakie dawki?

jednorazowa (pro dosi) dobowa (pro die) – sumaryczna ilość leku zastosowana u chorego w ciągu doby.

dawka nasycająca (uderzeniowa)

stosowana najczęściej w antybiotykoterapii – pierwsza dawka jest najczęściej dwukrotnie większa (uderzeniowa) od następnych (podtrzymujących). Dawki uderzeniowe stosuje się w celu zapewnienia szybkiego odpowiednio wysokiego stężenia leków

dawka podtrzymująca

dawka podtrzymująca

Rodzaje działań leków

Rodzaje działań leków

działanie przyczynowe (etioterapeutyczne)

Leki, które usuwają przyczynę choroby, nazywamy lekami przyczynowymi, a takie działanie, działaniem przyczynowym. Lekami przyczynowymi są np. antybiotyki gdyż niszcząc drobnoustroje chorobotwórcze, niszczą przyczynę zakażenia.

działanie przyczynowe (etioterapeutyczne)

tak działają także leki uzupełniające niedobory ustrojowe, np. witaminy w terapii awitaminoz lub sole potasowe w hipokaliemii (niedobór potasu). Czasem jednak będzie to leczenie substytucyjne, tzn. zastępcze (= działanie substytucyjne)

działaniem objawowym (symptomatycznym)

objawowo działają m.in. leki przeciwgorączkowe, leki przeciwnadciśnieniowe, leki przeciwkaszlowe. Działanie objawowe jest bardziej skuteczne, im punkt uchwytu działania leku jest bliższy punktu uchwytu działania czynn patogennego, który w-wołał choro

Metody leczenia objawowego:

Metody leczenia objawowego: Metody leczenia objawowego:

leczenie homeopatyczne (similia similibus curantur – podobne leczy się podobnym) -

obecnie rzadko stosowane, polega na podawaniu bardzo małych (homeopatycznych) dawek substancji, która w większych dawkach wywołuje objawy podobne do obserwowanych objawów chorobowych, np. w biegunce

leczenie allopatyczne - contraria contraribus curantur

– przeciwne leczy się przeciwnym – ta zasada polega na stosowaniu leków wywołujących zmiany czynności organizmu przeciwne do objawów danej choroby, np. leki obniżające ciśnienie krwi w chorobie nadciśnieniowej, leki przeciwgorączkowe w gorączce.

Rodzaje działań leków c.d. Podział ze względu na obecność lub brak wpływu leku na funkcję oun

• działanie ośrodkowe – czyli działanie na ośrodkowy układ nerwowy (oun) • działanie obwodowe – czyli działanie na obwody układ nerwowy oraz na inne tkanki i narządy oprócz oun.

co obniżają ciśnienie krwi,

zarówno klonidyna, jak i metoprolol

klonidyna

działa głównie ośrodkowo (zmniejsza aktywność ośrodków ukł. współczulnego w OUN),

metoprolol

głównie obwodowo, tj. blokuje receptory β-adrenergiczne w sercu; efekty obwodowe obu leków są takie same: zmniejszenie ciśnienia krwi poprzez zwolnienie jego czynności i zmniejszenie siły jego skurczu.

Podział biorący pod uwagę miejscowe lub ogólne oddziaływanie leku

Podział biorący pod uwagę miejscowe lub ogólne oddziaływanie leku

• działanie miejscowe (lokalne

– czyli działanie leków w miejscu ich zastosowania. Tak działa większość leków stosowanych na skórę lub błony śluzowe – zwykle są to antybiotyki, leki przeciwzapalne, przeciwhistaminowe i in. Lokalnie działają również środki znieczulające miejscowo.

• działanie ogólne:

leki, które z miejsca podania przenikają do krwioobiegu a następnie do określonych układów, narządów, czy tkanek w takim stopniu, że osiągają tam stężenia terapeutyczne, a więc stężenia, i są wystarczające, aby lek mógł wpłynąć w oczekiwany sposób

• działanie ogólne:

Zwykle następstwem działania leku na dany układ, czy narząd, są zmiany w funkcjonowaniu innych układów i narządów, stąd z pojęciem ogólnego działania leku wiąże się możliwość jego wielokierunkowego działania na organizm

Podział ze względu na wybiórczość (selektywność) działania leku

Podział ze względu na wybiórczość (selektywność) działania leku

działanie wybiórcze (selektywne)

działanie wybiórcze możemy odnosić do narządu np. oksytocyna powoduje skurcz tylko mięśni gładkich macicy, natomiast ergotamina powoduje oprócz skurczu mięśni gładkich macicy również skurcz naczyń krwionośnych.

Podział ze względu na odwracalność działania leku

Podział ze względu na odwracalność działania lekuPodział ze względu na odwracalność działania leku

działanie odwracalne

- to działanie po jakimś czasie przemijające np. zahamowanie oun pod wpływem środków znieczulających ogólnie mija po ustaniu działania środka;

działanie nieodwracalne

środki żrące w pewnych stężeniach nieodwracalnie uszkadzają skórę, również niektóre inhibitory acetylocholinoesterazy nieodwracalnie blokują ten enzym.

Podział ze biorący pod uwagę „bezpośredniość” lub „pośredniość” mechanizmu działania leku

• działanie bezpośrednie • działanie pośrednie

Działanie bezpośrednie i pośrednie leków można

Działanie bezpośrednie i pośrednie leków można

Na przykład spazmolityki,

czyli leki rozkurczające mięśnie gładkie

dzielimy na działające bezpośrednio tzn.

takie, które działają bezpośrednio (tj. bez pośrednictwa ukł. nerwowego) na komórki mięśni gładkich, np. papaweryna, która hamując enzym fosfodiestrazę w komórkach mięśniowych mięśni gładkich wywołuje ich rozkurcz

Z kolei oksyfenonium jest spazmolitykiem o działaniu pośrednim,

gdyż nie wpływa bezpośrednio na komórki mięśniowe, ale blokując receptory muskarynowe (układu parasympatycznego) na tych komórkach powoduje ich rozkurcz; dlatego że działa za pośrednictwem układu autonomicznego mówimy, że ma działanie pośrednie.

Symaptykomimetyki

(czyli leki pobudzające układ współczulny) dzielimy również

działające bezpośrednio,

tj. takie które łączą się z receptorami układu współczulnego i je pobudzają, np. metoksamina łączy z receptorami 1-adrenergicznymi i je pobudza.

amezinium (pośrednio)

ponieważ działa w ten sposób, że nie wiąże się z receptorem 1-adrenergiczne, ale pobudza go poprzez to, że nasila uwalnianie noradrenaliny, a ta będąc wtedy w zwiększonej ilości z większą siłą pobudza receptory 1-adrenergiczne.

Działania dodatkowe

to inne, obok głównego, działania leku, które mają znaczenie korzystne/pożądane. Przykład: metamizol (Pyralginum) stosuje się głównie jako lek przeciwbólowy dodatkowo słabe działanie spazmolityczne (rozkurczające m gładkie p. pok) i uspokajające,

Działania niepożądane

wszystkie niekorzystne efekty działania leków, występujące po zastosowaniu dawek leczniczych. Są charakterystyczne dla konkretnego leku i mogą wystąpić, lecz nie muszą, wówczas gdy jest on stosowany w dawkach leczniczych, zgodnie ze wskazaniami.

Działania niepożądane

nazywane też są objawami toksycznymi leku. Uwaga! proszę nie mylić objawów toksycznych z działaniem toksycznym

Działania niepożądane można podzielić

Działania niepożądane można podzielić

dające się przewidzieć

tj, które są związane z mechanizmem działania np. betaksolol zmniejsza siłę skurczu m sercowego, co wykorzystuje się np. w terapii ch. wieńcowej, czasem może dochodzić do sytuacji gdy efekt jest silnie wyrażony i prowadzi do niewydolności krążenia)

nie dające się przewidzieć,

gdyż nie mają związku z mechanizmem/kierunkiem działania leku; działania te z mają często podłoże immunologiczne (= uczulenie na lek) lub genetyczne.

Reakcje uczuleniowe

są wyrazem nadwrażliwości organizmu na niektóre leki (np. hormony, antybiotyki naturalne, surowice odpornościowe); mogą być miejscowe (wysypka, pokrzywka) lub ogólne (wstrząs anafilaktyczny), objawy ze strony ukł nerw, krążenia, oddech,

Niespodziewane działanie niepożądane

każde negatywne działanie produktu leczniczego, którego charakter lub stopień nasilenia nie jest zgodny z danymi zawartymi w odpowiedniej informacji o produkcie leczniczym.

Działanie toksyczne leku

– należy je odróżniać od działań niepożądanych – działanie toksyczne jest następstwem przedawkowania leku, czyli przekroczenia maksymalnej dawki leczniczej

Wskaźnik terapeutyczny

(zwany też: zakresem, współczynnikiem albo indeksem terapeutycznym) – określa stosunek między dawką bezpieczną (działającą skutecznie) a dawką, która może wywołać objawy toksyczne. Im większy jest ten wskaźnik, tym stosowany lek jest bezpieczniejszy

Współczynnik korzyści

stosunek korzyści terapeutycznych leku do niebezpieczeństw związanych z jego stosowaniem (risk/benefit ratio). niebezpieczeństwo ze stosowaniem leku nie powinno być nigdy większe, niż niebezpieczeństwo samej choroby wobec której zastosowano ten lek

Na efekt farmakologiczny leku mogą mieć wpływ następujące czynniki:

Na efekt farmakologiczny leku mogą mieć wpływ następujące czynniki:

wiek – dzieci

pod wieloma względami zarówno morfologicznymi, jak i czynnościowymi znacznie się różnią od organizmu osoby dorosłej, co niejednokrotnie może warunkować odmienną reaktywność na różne bodźce, w tym także na leki.

WIEK - STARZY

Również organizm człowieka w podeszłym wieku różni się niekiedy znacznie od organizmu człowieka w średnim wieku. Często ludzie starsi reagują na leki inaczej niż ludzie w wieku dojrzałym – problematyką tą zajmuje się farmakologia geriatryczna.

płeć

– u ludzi stwierdza się na ogół większą wrażliwość kobiet na działanie leków, choć brak jest udokumentowanych danych doświadczalnych.

masa ciała

dawki leków są obliczone dla człowieka o przeciętnej masie ciała 70 kg. Stwierdzono, że u ludzi o przeciętnej zawartości tkanki tłuszczowej istnieje liniowa zależność między dawką na kg masy ciała a stężeniem we krwi

MASA CIAŁO - NIE OTYLYCH

najbardziej właściwe jest dawkowanie leków w przeliczeniu na kg masy ciała.

We wszystkich znacznych odchyleniach masy ciała od tej normy

, tj. u ludzi bardzo niskich i szczupłych (np. < 40 kg) lub bardzo wysokich i otyłych (np. 100 kg), należy się liczyć z dużymi niekiedy różnicami w działaniu leków podawanych w dawkach najczęściej stosowanych leczniczo

OTYULI I CHUDZI

Niektórzy bowiem uważają, że dawki leku należy przeliczać na powierzchnię ciała, tzn. na 1 m2 powierzchni ciała.

stan czynnościowy organizmu

Proces choro, determinuje efekt farmakologiczny, jak wchłanianie leków, wiązanie z białkami krwi i tkanek, przenoszenie z krwią, transport leków przez bł. Biol. do tkanek, ich dystrybucję w poszczególnych kompartmentach, biotransformację i wydalanie

stany chorobowe, wzmagające czynność motoryczną i wydzielniczą jelit,

zmniejszają wchłanianie leków z jelit (które zostały podane doustnie) – znany jest fakt znacznie zmniejszonego wchłaniania się leków z jelit u pacjentów z biegunką

u pacjentów z chorobami wątroby

może dochodzić do zmiany siły i/lub czasu działania leków metabolizowanych w wątrobie. Na przykład u pacjentów z żółtaczką mechaniczną dochodzi znacznego przedłużenia działania fenobarbitalu w wyniku upośledzenia jego metabolizmu

Nerki - w działaniu leków duże znaczenie ma sprawność ich wydalania

Choroby nerek odbijają się niekiedy wręcz dramatycznie na wydalaniu niektórych leków, przedłużając ich biologiczny okres półtrwania oraz siłę działania farmakologicznego i toksyczność;

genotyp

niektóre niepożądane reak na leki są uwarunkowanymi genety. Różnice w efektach farmako lub toksycznych na dany lek, przekraczające najczęściej obserwowane granice w danej populacji, wynikają często z genety uwarunkowanych wad enzymaty, enzymopatii

Z efektem farmakologicznym (działaniem leku) związane są zjawiska:

Z efektem farmakologicznym (działaniem leku) związane są zjawiska:

tachyfilaksja

zjawisko polegające na SZYBKIM (tj. już po kilku dawkach) wygaszaniu działania leku, np. po dożylnym podaniu efedryny, po każdym następnym wstrzyknięciu występuje coraz słabsze podwyższanie ciśnienia tętniczego krwi, aż przestają reagować na lek

tolerancja

podobna do j/w, ale rozwijającym się WOLNIEJ (miesiące i latach). Do uzyskania tej samej reakcji staje się konieczne stopniowe zwiększanie dawki leku. Lecznicza dawka morfiny dla dorosłego człowieka wynosi 10-15 mg, z czasem potrzeba więcej

tolerancja metaboliczna

nasilonym metabolizmem leków wskutek indukowania enzymów mikrosomalnych wątroby (są to enzymy odgrywające główną rolę w metabolizmie leków) np. barbiturany i fenytoina.

Tolerancja może się również rozwinąć wskutek

zmniejszenia wrażliwości receptorów na lek, bądź zmian biochemicznych w komórkach docelowych, na które leki działają (niektóre leki psychotropowe).

oporność

w odniesieniu do drobnoustrojów lub pasożytów; zmniejszenie działania przeciwbakteryjnego lub przeciwpasożytniczego nazywa się opornością zarazków lub pasożytów na lek

KUMULACJA

gromadzenie się leków w organizmie. Zjawisko swoiste dla niektórych zw... Zachodzi w przypadkach podawania dawek leku w zbyt krótkich odstępach czasu, tak że organizm nie jest w stanie całkowicie wydalić dawki poprzedniej przed podaniem następnej.

KUMULACJA

może dochodzić łatwo u pacjentów z niewydolnością wątroby lub nerek, u nich bowiem procesy rozkładu (niewydolność wątroby) i wydalania (niewydolność wątroby lub nerek) leku leków są upośledzone

zatrucie kumulacyjne

tym gromadzące się w organizmie małe ilości każdorazowo wprowadzonej dawki tego samego leku ostatecznie sumują się w działaniu i zazwyczaj po podaniu kolejnej dawki wywołują nagłe zatrucie

. Do łatwo kumulujących się leków

glikozydy naparstnicy, barbital, strychnina.

Nadwrażliwość na leki

Nadwrażliwość na leki

• alergiczna (alergia)

jest to stan nadmiernej wrażliwości organizmu na lek wrodzony lub nabyty o podłożu immunologicznym! Lek, jak każdy zw. chem, może być dla organizmu antygenem, powodującym wytworzenie przeciwciał, wchodzi w reakcję immuno dająca obj nadwrażliwości

uczulenie na leki występuje częściej

głównie u osób ze (skłonnością) do różnych alergii. Rzeczywiście obserwuje się częściej uczulenie na leki u chorych, którzy chorowali lub chorują na choroby alergiczne np. astmę oskrzelową, katar sienny, alergiczne zapalenie skóry.

Do leków które szczególnie często wywołują reakcje nadwrażliwości należą m.in.

niektóre antybiotyki (zwłaszcza penicyliny, streptomycyna), salicylany, sulfonamidy, fenylbutazon, diuretyki tiazydowe.

idiosynkrazja (niealergiczna)

(niealergiczna) – jest to stan zwiększonej wrażliwości organizmu na określony związek chemiczny, ale nie o podłożu immunologicznym! reakcja na lek, związana z osobniczą wrażliwością, wynika z nieprawidłowości przemian biochem leku w organizmie

lekozależność lub zależność lekowa

– jest to stan psychiczny i fizyczny, który wynika z interakcji między żywym organizmem a lekiem, manifestujący się m.in. zmianą zachowania i innymi reakcjami, zawsze łącznie z tendencją

lekozależność lub zależność lekowa

lub pożądaniem zażywania stale lub okresowo danego leku w celu doznania określonych jego efektów psychofarmakologicznych lub w celu uniknięcia nieprzyjemnych doznań wynikających z jego braku (= objawy zespołu abstynenckie).

Podstawy farmakodynamiki

Podstawy farmakodynamiki

Mechanizmy działania leków

Przez pojęcie „mechanizm działania leku” rozumiemy sposób/drogi w jaki/e lek wywołuje/uruchamia efekt farmakologiczny. Upraszczając można wyróżnić trzy typy mechanizmów w jaki działają leki:

1. Mechanizm fizykochemiczny

– w tym wypadku leki nie łączą się ze swoistymi receptorami w określonych tkankach, ale wywierają efekty farmakologiczne poprzez działania fizykochemiczne, np. poprzez zmianę przepuszczalności błon komórkowych

Do leków o fizykochemicznym mechanizmie działania zaliczamy też m. in

leki neutralizujące kwas solny żołądka i środki zmniejszające napięcie powierzchniowe (detergenty).

Mechanizm biochemiczny

w tym wypadku lek wchodzi w reakcję z enzymem, koenzymem lub substratem, co prowadzi do hamowania lub pobudzania reakcji z udziałem owego enzymu, koenzymu czy substratu.

2. Mechanizm biochemiczny

Najczęściej leki hamują aktywność określonego enzymu prowadząc do przedłużenia działania substancji, która jest rozkładana przez ten enzym. Bardzo często dotyczy to neuroprzekaźników np. acetylocholiny lub noradrenaliny.

fizostygmina hamuje aktywność enzymu

acetylocholinoesterazy, która rozkłada acetylocholinę → dochodzi do nagromadzenia się acetylocholiny w szczelinie synaptycznej, skutkiem czego, działa ona ze zwiększoną siłą na receptory muskarynowe → dochodzi do pobudzenia układu parasymaptycznego.

Moklobemid hamuje

monoaminooksydazę → prowadzi to do zwiększenia % noradrenaliny i serotoniny iw czasie impulsu nerw zostają uwolnione w większej ilości do szczeliny synapt, nasilenie przewodnictwa noradrenergicznego i serotoninergicznego → efekt przeciwdepresyjny

3. Mechanizm receptorowy

polega na wiązaniu się leku ze specyficznym receptorem komórkowym w wyniku czego dochodzi do zmiany czynności komórek posiadających owy receptor, a więc i do zmiany czynności narządu/tkanki w skład którego/j wchodzą te komórki.

Receptor

to wysoko wyspecjalizowanym białko, stanowiące swoiste miejsce wiązania leku z komórką, zazwyczaj na jej powierzchni, które pośredniczy w działaniu leku. Receptory są przede wszystkim miejscami wiązania naturalnych, endogennych przekaźników

. Leki „wykorzystują” owe receptory tj

wiążą się z nimi i w zależności od tego czy są ich agonistami i antagonistami (patrz dalej), mogą je pobudzać (= naśladowanie działania neuroprzekaźnika czy innego mediatora, który naturalnie pobudza ten receptor) lub blokować →

Z działaniem receptorowym leków związane są pojęcia

: powinowactwo do receptora oraz aktywność wewnętrzna:

powinowactwo do receptora –

zdolność do wiąz się z receptorem; leki o dużym powinowactwie łatwo łączą się z receptorem i mogą wypierać z połączeń z receptorem leki o mniejszym powinowact. fakt łączenia się z recept nie wystarczy do pobudzenia receptora.

powinowactwo do receptora –

Konieczna jest jeszcze tzw. aktywność wewnętrzna leku.

aktywność wewnętrzna

zdolność do pobudzania receptora, a więc do wywoływania reakcji fizjologicznej o takim natężeniu jak to, które występuje po związaniu tego receptora przez jego naturalnego mediatora

aktywność wewnętrzna

naturalnego mediatora, tj. substancję, która fizjologicznie pobudza ten receptor (np. lek pilokarpina pobudza receptory muskarynowe, które fizjologicznie pobudzane są przez acetylocholinę).

W wyniku związania się leku z receptorem może dojść do:

pobudzenia receptora – tak działające leki nazywamy agonistami blokowania receptora – tak działające leki nazywamy antagonistami

ANTAGONISTA!!!

JEST TO LEK, KTÓRY BLOKUJE DOSTĘP SUBSTANCJI AKTYWUJĄCYCH, ENDOGENNYCH LUB EGZOGENNYCH DO RECEPTORA; CHARAKTERYZUJE SIĘ więc: • POWINOWACTWEM DO RECEPTORA, ale: • BRAKIEM AKTYWNOŚCI WEWNĘTRZNEJ!!!

Gdy receptor jest „zajęty” (zablokowany) przez antagonistę,

wówczas agonista (naturalny neuroprzekaźnik np. adrenalina, noradrenalina, acetylocholina) nie może połączyć się z receptorem i wywołać efektu czynnościowego np.:

przykłady

Fizjologicznie adrenalina pobudza receptory 1-adrenergicznych w sercu, co wywołuje m.in.: • zwiększenie siły skurczu mięśnia sercowego • przyspieszenie czynności serca

Zastosowanie antagonisty (=blokera) receptorów

1-adrenergicznych np. propranololu, powoduje zablokowanie tych receptorów, tak więc niemożliwe jest ich pobudzenie przez adrenalinę, dochodzi więc do: • zmniejszenia siły skurczu mięśnia sercowego • zwolnienia czynności serca

Pamiętaj ANTAGONISTA

ma powinowactwo do receptora, ale nie posiada aktywności wewnętrznej, tak więc blokuje receptor z którym się łączy = nie dopuszcza do jego pobudzenia przez naturalny przekaźnik → prowadzi to do hamow/osłabienia czynności, za którą odpowiada receptor

AGONISTA!!!

JEST TO LEK, KTÓRY POSIADA ZDOLNOŚĆ DO AKTYWACJI (POBUDZENIA) RECEPTORA; CHARAKTERYZUJE SIĘ więc: • POWINOWACTWEM DO RECEPTORA i • AKTYWNOŚCIĄ WEWNĘTRZNĄ

Pamiętaj! agonista

posiada powinowactwo do receptora oraz aktywność wewnętrzną, tak więc pobudza receptor z którym się łączy → prowadzi to do pobudzenia/wzmocnienia czynności, za którą odpowiada receptor.

Można więc powiedzieć, że agonista

NAŚLADUJE działania naturalnego przekaźnika (czyli substancji, która fizjologicznie pobudza dany receptor), np. przykład dobutamina jest agonistą receptorów 1-adrenergicznych

Receptory można podzielić na 2 grupy:

METABOTROPOWE, JONOTROPOWE

metabotropowe

pobudz tych receptorów prowadzi do zwiększ lub zmniejsz syntezy wtór przekaźnika (np. cAMP, IP3, DAG) w kom, co prowadzi do odpowie efektu; należą tu między innymi: receptory - i -adrenergiczne, (M), serotoninergiczne (5-HT) i dopaminoergiczne (D)

jonotropowe

recept związane z kanałami jonowymi. Jest to bardzo ważny typ receptorów związany bezpośrednio z przewodnictwem nerwo. Po pobudzeniu przez agonistę rec te otwierają por, czyli kanał w błonie komórkowej, umożliwiając napływ jonów do wnętrza komórki

receptory jonotropowe dzielimy na dwa typy:

pobudzające, hamujące

receptory pobudzające

- to receptory, których pobudzenie prowadzi do aktywacji czynności komórki; należy tu np. receptor nikotynowy w płytce nerwowo-mięśniowej;

receptory hamujące

to receptory, których pobudzenie prowadzi do hamowania czynności komórki, w której są zlokalizowane, należy tu np. receptor GABA-ergiczny, który znajduje się w błonie komórkowej neuronów oun

receptor GABA-ergiczny,

Pobudzenie tego receptora powoduje otwarcie kanałów chlorkowych w błonie komórkowej neuronu, w następstwie czego dochodzi do wnikania Cl- do wnętrza neuronu → w ten sposób potencjał wnętrza neuronu staje się jeszcze bardziej ujemny

Interakcje leków

Interakcje leków

Współczesna farmakoterapia

rzadko ogranicza się do podawania choremu jednego leku (monoterapia), najczęściej opiera się natomiast na stosowaniu wielu leków równocześnie, czyli na leczeniu skojarzonym (polipragmazja

Równoczesne stosowanie kilku leków

może prowadzić niekiedy do różnorodnych zmian siły i czasu działania lub toksyczności jednego lub kilku ze stosowanych równocześnie leków. Są to następstwa tzw. interakcji leków.

Interakcja (interferencja) leków

– jest to wzajemne oddziaływanie leków na siebie, tzn. wpływ jednego leku na wynik działania drugiego, jednocześnie stosowanego leku. Wyróżnia się 3 rodzaje interakcji: • farmaceutyczną • farmakokinetyczną • farmakodynamiczn

1. Interakcje farmaceutyczne

Na interakcje farmaceutyczne składają się chemiczne i fizykochemiczne niezgodności recepturowe, czyli wzajemne reagowanie leków ze sobą przed jeszcze przed ich zastosowaniem u pacjenta. Zagadnienia te nie są domeną farmakologii,

2. Interakcje farmakokinetyczne

Interakcją farmakokinetyczną nazwano wpływ jednego leku na losy drugiego leku w organizmie PATRZ MATERIAŁ „FARMAKOKINETYKA”

3. Interakcja farmakodynamiczna

– to wzajemne modyfikowanie działania farmakologicznego (zmiana siły i czasu działania) przez równocześnie zastosowane leki na poziomie receptora i efektora

Synergizm

(syn – razem, ergein działać) – jest to zgodne, jednokierunkowe działanie leków. Wyróżniamy dwa typy synergizmu:

• synergizm addycyjny

występuje wówczas, gdy efekt działania leków podanych równocześnie stanowi sumę ich działań („1+1=2”) – następuje więc tylko sumowanie się efektów działania leków.

• synergizm addycyjny

występuje wówczas, gdy mechanizm i punkt uchwytu (czyli miejsce działania) obu leków jest taki sam (np. parasymaptykomimetyki: karbachol i betanechol; punkt uchwytu ich działania: receptor muskarynowy). Synergizm ten nie daje specjalnych korzyści.

synergizm hiperaddycyjny (zwany też: potencjalizacją)

występuje, gdy podanie dwóch (lub większej ilości) leków, wywołuje większe działanie, niż wynikałoby to z sumowania się działań indywidualnych leków

synergizm hiperaddycyjny (zwany też: potencjalizacją)

działanie leków podanych razem jest większe niż suma działania poszczególnych składników („1+1=3”). Synergizm ten występuje wówczas gdy zastosowane leki mają odmienne od siebie punkty uchwytu i mechanizmy działania

Trzeba jednak wspomnieć, że pojęcie synergizmu

odnosi się nie tylko do efektu leczniczego, ale również do działań niepożądanych; → równoczesne stosowanie leków, które wywierają takie same działanie niepożądane, prowadzi do sumowania się tych działań

. Przykłady: Potencjalizacja nefrotoksyczności

Antybiotyki aminoglikozydowe + diuretyki pętlowe • Antybiotyki aminoglikozydowe + cefalosporyny

Potencjalizacja ototoksyczności:

• Antybiotyki aminoglikozydowe + diuretyki pętlowe

Antagonizm (anti – przeciw; agon – walka)

jest to przeciwne, różnokierunkowe działanie leków, które mogą hamować lub znosić wzajemnie swoje działanie. Wyróżnia się cztery typy antagonizmu:

antagonizm kompetycyjny (konkurencyjny)

występuje wówczas, gdy dwa leki o przeciwnym działaniu (agonista i antagonista) mają ten sam punkt uchwytu (ten sam receptor albo ten sam enzym) → konkurują o to samo miejsce wiązania i mogą się wzajemnie wypierać

antagonizm kompetycyjny (konkurencyjny)

W większym stopniu będzie wiązany ten lek, 15 T. M. & H.Z., KFiT, WMW, UWM, 2022 który ma większe powinowactwo do receptora, lub który znajduje się w większym stężeniu.

Przykładem antagonizmu kompetycyjnego jest antagonizm między

karbacholem (agonista receptora muskarynowego – pobudza układ parasympatyczny) a atropiną (antagonista receptora muskarynowy – hamuje układ parasympatyczny) – konkurują o receptor muskarynowy

antagonizm niekompetycyjny (niekonkurencyjny)

występuje wówczas gdy dwa leki wywierają działanie przeciwne, ale punkty uchwytu ich działania (mechanizmy działania) są RÓŻNE. Przykładem może być antagonizm niekompetycyjny między karbacholem a papaweryną

antagonizm niekompetycyjny (niekonkurencyjny)

Karbachol kurczy mięśnie gładkie różnych narządów poprzez pobudzanie receptora muskarynowego, natomiast papaweryna działa na nie rozkurczająco, ale jej punktem uchwytu jest enzym, fosfodiesteraza (papaweryna hamuje aktywność tego enzymu

O ile w antagonizmie kompetycyjnym

zwiększenie stężenie jednego leku może znieść działanie drugiego, to w antagonizmie niekompetycyjnym nie można tego w pełni osiągnąć (w rozumieniu pełnego wyłączenia działania jednego leku przez drugi)

antagonizm czynnościowy (funkcjonalny)

polega na tym, że dwa leki wywierają przeciwne działanie, działając na różne receptory tego samego narządu

antagonizm czynnościowy (funkcjonalny)

Na przykład adrenalina pobudzając receptory β-adrenergiczne w sercu przyspiesza jego czynność i zwiększa siłę skurczu, podczas gdy karbachol pobudzając receptor muskarynowy w sercu zwalnia jego czynność i zmniejsza siłę skurczu.

antagonizm chemiczny

polega na tym, że leki reagują ze sobą i uniemożliwiają w ten sposób reakcję z właściwym receptorem, czy innym punktem uchwytu, przy czym odbywa się to na terenie organizmu.

antagonizm chemiczny

Jeżeli taka reakcja zachodzi poza organizmem to jest to niezgodność chemiczna (interakcja farmaceutyczna). Antagonizm chemiczny zachodzi np. między związkiem o właściwościach

LADME

1. Uwalnianie – Liberation 2. Wchłanianie – Absorption 3. Rozmieszczanie – Distribution 4. Biotrnasformację – Metabolism 5. Wydalanie – Excretion/Elimination