tkanka nabłonkowa & gruczoły

narząd - definicja

wyodrębniony zespół tkanek pełniący konkretne funkcje

układ - definicja

system zbudowany z kilku narządów pełniących podobne lub uzupełniające się funkcje

miąższ (parenchyma) - definicja

tkanki, których aktywność determinuje funkcje pełnione przez dany narząd

zrąb (stroma) - definicja

tkanki kształtujące i podtrzymujące strukturę narządu, zapewniające wsparcie strukturalne i odżywcze miąższu

podział nabłonków ze względu na funkcje (6)

pokrywające, wyścielające, gruczołowe, absorpcyjne, zmysłowe, rozrodcze

nabłonki pokrywające - charakterystyka

pełnią głównie funkcje mechaniczne i barierowe

nabłonki wyścielające - charakterystyka

posiadają ruchliwe wypustki cytoplazmatyczne (rzęski)

nabłonki gruczołowe - charakterystyka

prowadzą procesy wydzielania endo- i egzokrynowego

nabłonki absorpcyjne - charakterystyka

wyspecjalizowane w selektywnym wchłanianiu substancji

nabłonki zmysłowe - charakterystyka

odpowiadają za odbieranie bodźców zewnętrznych

nabłonki rozrodcze - charakterystyka

generują komórki płciowe

nabłonki pochodzące z endodermy

układ pokarmowy i oddechowy

nabłonki pochodzące z mezodermy

śródbłonek (nabłonek wyścielający ściany wnętrza naczyń krwionośnych), błony surowicze

nabłonki pochodzące z ektodermy

nabłonek skóry

czy nabłonki są unaczynione?

z reguły nie (wyjątki: niektóre typy łożysk, narząd ślimakowy)

jak zbudowane są nabłonki?

ze ściśle przylegających do siebie komórek osadzonych na błonie podstawnej

błona podstawna - co to?

cienka warstwa włóknistej substancji międzykomórkowej

błona podstawna - budowa

blaszka podstawna, blaszka siateczkowa

blaszka podstawna - budowa

blaszka jasna (laminina), blaszka gęsta (kolagen typu IV)

blaszka siateczkowa - budowa

włókna kotwiczące (kolagen typu VII), włókna siateczkowe (kolagen typu III), włókna elastyczne (fibryna)

przez co syntezowane są elementy blaszek błony podstawnej?

blaszka podstawna - komórki nabłonka; blaszka siateczkowa - fibrocyty tkanki łącznej

funkcje błony podstawnej

mechaniczne kotwiczenie komórek nabłonka do tkanek łącznych; transport substancji odżywczych z naczyń (w tkankach łącznych) do komórek nabłonka; transport metabolitów (i absorbowanych substancji) z komórek nabłonka do naczyń

rodzaje połączeń międzykomórkowych

połączenia zamykające (barierowe) - zapewniają szczelność nabłonka; połączenia zwierające (mechaniczne) - zapobiegają rozerwaniom nabłonka; połączenia komunikacyjne (nexus) - usprawniają transport międzykomórkowy

typy połączeń zwierających (mechanicznych)

obwódki przylegania, desmosomy, hemidesmosomy

połączenia zamykające (styk zwarty) - charakterystyka

bardzo istotne w nabłonkach barierowych (jelito, pęcherz moczowy); zamykają szczeliny pomiędzy komórkami, zapewniając nieprzepuszczalność; połączone są z filamentami aktynowymi cytoszkieletu

strefy przylegania - charakterystyka

występują w postaci pasm poniżej połączeń zamykających, a ich białka transbłonowe połączone są z mikrofilamentami cytoszkieletu

desmosomy - charakterystyka

mają postać połączeń punktowych ("nitów"), a ich białka transbłonowe połączone są z filamentami pośrednimi

hemidesmosomy (półdesmosomy) - charakterystyka

strukturalnie podobne do desmosomów (połączone z filamentami pośrednimi); nie łączą ze sobą dwóch komórek, ale zakotwiczają komórkę w błonie podstawnej, wiążąc ją do elementów blaszki siateczkowej

połączenia komunikacyjne (szczelinowe) - charakterystyka

międzykomórkowe kanały zbudowane ze złączonych ze sobą 2 koneksonów (heksamerów koneksyny); umożliwiają wymianę cząsteczek (<1kDa) pomiędzy komórkami; komórki mogą zamykać i otwierać koneksony; połączenia nexus między neuronami to synapsy elektryczne

nieruchome wypustki cytoplazmatyczne o szkielecie zbudowanym z mikrofilamentów

mikrokosmki, stereocilia

mikrokosmki - charakterystyka

znacząco zwiększają powierzchnię wchłaniania (nabłonek jelita); ich długość to zazwyczaj <1µm; na powierzchni komórki może być ich kilka tysięcy

stereocilia - charakterystyka

pełnią funkcje mechanoreceptorów (np. komórki rzęsate ślimaka); ich długość to zazwyczaj 10-50µm; są pogrupowane w pęczki po 30-300 sztuk

nieruchome wypustki cytoplazmatyczne o szkielecie zbudowanym z mikrotubul

pojedyncze rzęski podstawowe (primary cilia)

pojedyncze rzęski podstawowe (primary cilia) - charakterystyka

pełnią funkcje receptorowe; obecne na komórkach we wszystkich tkankach

ruchome wypustki cytoplazmatyczne

rzęski, wici

rzęski - charakterystyka

ich trzon stanowi aksonema (mikrotubule i dyneina); ich długość to zazwyczaj 5-15µm; są pogrupowane w pęczki (kilkaset rzęsek na komórkę); służą do przesuwania cząstek (śluz, patogeny) po powierzchni nabłonka (np. w tchawicy)

wici - charakterystyka

struktura podobna do rzęsek, ale dłuższa; występuje głównie u organizmów jednokomórkowych

co stanowi rdzeń mikrokosmków i stereocilii?

poprzecznie usieciowane mikrofilamenty

klasyfikacja nabłonków ze względu na warstwowość

jednowarstwowe, wielowarstwowe

klasyfikacja nabłonków ze względu na kształt komórek na powierzchni nabłonka

płaskie, sześcienne, walcowate (cylindryczne)

klasyfikacja nabłonków - nabłonki specjalne

wielorzędowy, przejściowy

nabłonek jednowarstwowy płaski - funkcje

bierny transport gazów; transcytoza substancji; filtracja i dializa

nabłonek jednowarstwowy płaski - lokalizacja

wyściela naczynia krwionośne (śródbłonek); wyściela jamy ciała (nabłonek surowiczy); tworzy ścianę pęcherzyków płucnych; pokrywa kłębuszki nerkowe

nabłonek jednowarstwowy płaski - szczelność

może być szczelny albo porowaty

nabłonek jednowarstwowy sześcienny - funkcje

czynny transport jonów i filtracja; wydzielanie (gruczoły); ochrona i wyścielanie kanalików

nabłonek jednowarstwowy sześcienny - lokalizacja

wyściela kanaliki nerkowe; tworzy część wydzielniczą gruczołów; wyściela drogi wyprowadzające gruczołów

nabłonek jednowarstwowy walcowaty - funkcje

absorpcyjne, wydzielnicze

nabłonek jednowarstwowy walcowaty - lokalizacja

wyściela przewód pokarmowy (żołądek, jelita), enterocyty nabłonka jelitowego posiadają mikrokosmki; wyściela jajowody i macicę (urzęsiony); wyściela górne drogi oddechowe (urzęsiony)

nabłonek jednowarstwowy walcowaty - powierzchnia

może by urzęsiony lub posiadać mikrokosmki

nabłonek wielorzędowy - definicja

nabłonek, którego wszystkie komórki są zakotwiczone w błonie podstawnej, ale nie wszystkie mają kontakt ze światłem nabłonka - jądra znajdują się na różnej wysokości

nabłonek wielorzędowy - funkcje

wyścielające, wydzielnicze (śluz)

nabłonek wielorzędowy - lokalizacja

wyściela krtań, tchawicę i oskrzela (urzęsiony); wyściela przewód najądrza i nasieniowód; tworzy strukturę gruczołów macicznych

nabłonek wielowarstwowy płaski - funkcje

ochronne, pokrywowe

nabłonek wielowarstwowy płaski - lokalizacja

rogowaciejący: naskórek; nierogowaciejący: jama ustna, przełyk, odbyt, pochwa

nabłonek wielowarstwowy sześcienny - funkcje

wyściela drogi wyprowadzające gruczołów

nabłonek wielowarstwowy sześcienny - lokalizacja

drogi wyprowadzające: gruczołu sutkowego, gruczołów potowych, ślinianek

nabłonek wielowarstwowy walcowaty - funkcje

wyścielające

nabłonek wielowarstwowy sześcienny - lokalizacja

cewka moczowa męska, spojówka

gdzie znajdują się komórki macierzyste nabłonków wielowarstwowych?

na błonie podstawnej

nabłonek przejściowy - charakterystyka

wyspecjalizowany nabłonek wielowarstwowy (2-6 warstw); szczelny i odporny na rozerwanie, jego komórki zmieniają kształt; najbardziej plastyczne są komórki powierzchniowe (baldaszkowate), przykrywające pod sobą wiele komórek; mogą być dwujądrzaste

nabłonek przejściowy - lokalizacja

pęcherz moczowy, moczowody

z czego zbudowane są nabłonki zmysłowe?

z komórek receptorowych oraz komórek podporowych

przykłady nabłonków zmysłowych

kubki smakowe, błona węchowa, nabłonek wzrokowy, plamka łagiewki (błędnik), komórki rzęsate (ucho wewnętrzne)

klasyfikacja nabłonków gruczołowych ze względu na kierunek wydzielania

gruczoły egzokrynowe (zewnątrzwydzielnicze) - z przewodami wyprowadzającymi; gruczoły endokrynowe (wewnątrzwydzielnicze, dokrewne) - bez przewodów

klasyfikacja nabłonków gruczołowych ze względu na charakterysytykę wydzielanych substancji

gruczoły śluzowe, gruczoły surowicze, gruczoły mieszane (śluzowo-surowicze), gruczoły łojowe

gruczoły śluzowe - produkowana substancja

lepki koloid bogaty w glikoproteiny, przeciwciała czy enzymy

gruczoły surowicze - produkowana substancja

wodnisty płyn bogaty zwłaszcza w enzymy

gruczoły łojowe - produkowana substancja

łój, czyli oleista, tłusta wydzielina

klasyfikacja nabłonków gruczołowych ze względu na mechanizm wydzielania

gruczoły merokrynowe (ekrynowe), gruczoły apokrynowe, gruczoły holokrynowe

gruczoły merokrynowe (ekrynowe) - mechanizm wydzielania

wydzielają zawartość pęcherzyków (egzocytoza), np. ślinianki, gruczoły dokrewne

gruczoły apokrynowe - mechanizm wydzielania

od komórek odrywają się duże pęcherzyki z wydzieliną, np. gruczoły potowe wonne, gruczoł mlekowy

gruczoły holokrynowe - mechanizm wydzielania

cała komórka wypełnia się wydzieliną i odrywa od nabłonka, np. gruczoł łojowy

klasyfikacja nabłonków gruczołowych ze względu na ilość komórek tworzących narządy

gruczoły rozproszone (pojedyncze komórki, np. komórki kubkowe, enteroendokrynowe), gruczoły zwarte (skupiska komórek, np. gruczoły potowe, mlekowe, ślinianki, tarczyca)

klasyfikacja nabłonków gruczołowych ze względu na złożoność struktury gruczołu (8)

cewkowe proste rozgałęzione; cewkowe proste pojedyncze; cewkowe proste zwinięte; pęcherzykowe proste pojedyncze; pęcherzykowe proste rozgałęzione; cewkowe złożone; cewkowo-pęcherzykowe; pęcherzykowe złożone

półksiężyce surowicze - definicja

artefakt histologiczny, powstający w wyniku tradycyjnych metod utrwalania materiału; są to spłaszczone komórki surowicze występujące na obwodzie pęcherzyków zewnątrzwydzielniczych