Pojęcia filmowe

Język filmowy

Zespół specyficznie filmowych środków wyrazu i sposobów ich łączenia.

Kadr

Jest podstawową jednostką kompozycji obrazu filmowego. Nazwa pochodzi od francuskiego cadre – rama. To wyświetlany na ekranie obraz filmowy. Podstawą techniczną kadru jest klatka filmowa, czyli pojedynczy zarejestrowany na taśmie obraz. Realizator filmu operuje jednak nie klatkami a kadrami. Podobnie widz w trakcie oglądania filmu obserwuje kadry, a nie poszczególne klatki.

Ujęcie

Pewien skończony ciąg kadrów, tworzący strumień informacji. To odcinek taśmy filmowej z zarejestrowanym na niej obrazem. Ujęcie filmowe trwa od chwili włączenia kamery do momentu jej wyłączenia. Zarejestrowane ujęcie filmowe może następnie w fazie montażu zostać skrócone i podzielone na wiele ujęć montażowych, których granicami są cięcia.

Scena

To podstawowa jednostka kompozycyjna w rozwoju akcji. Sceny składają się przeważnie z wielu ujęć. W obrębie sceny obowiązuje dramaturgiczna zasada „trzech jedności”: czasu, miejsca i akcji.

Sekwencja

W znaczeniu dramaturgicznym jednostka wyższego rzędu od sceny, stanowiąca samodzielną całość kompozycyjną utworu. To seria logicznie i dramaturgicznie powiązanych scen. W znaczeniu technicznym sekwencja to seria powiązanych ze sobą ujęć filmowych.

Montaż filmowy

Zorganizowanie materiału filmowego przez zestawienie (na papierze lub na stole montażowym) poszczególnych ujęć filmu w określonym następstwie czasowym i przyczynowym oraz nadanie temu materiałowi odpowiedniego rytmu i płynności. Wyróżnia się trzy podstawowe typy montażu: techniczny, dramaturgiczny oraz skojarzeniowy.

Montaż równoległy

Wchodzi w skład montażu dramaturgicznego (obok montażu synchronicznego, linearnego i retrospektywnego). To dwa lub więcej wątków, związanych ze sobą bezpośrednią lub pośrednią zależnością, które rozwijane są stopniowo, przy czym wątki te przeplatają się w treści filmu (za odkrywcę dramaturgicznych możliwości tego montażu uważa się reżysera amerykańskiego z początku XX wieku – Davida W. Griffitha: Nietolerancja, Narodziny narodu, Złamana Lilia).

Montaż atrakcji

Nieoczekiwane zestawienie obrazów, które ma wywołać reakcję szoku. Twórcą tego pojęcia był radziecki teoretyk filmu Siergiej Eisenstein, który wyłożył swoją koncepcję w teoretycznym manifeście Montaż atrakcji w 1923 roku. Metoda montażu atrakcji miała służyć emocjonalnemu oddziaływaniu na widownię, warunkując ideologiczny i propagandowy przekaz (najsłynniejsze wykorzystanie tego montażu: Strajk, reż. Siergiej Eisenstein – zestawienie ujęć z rzeźni ze scenami strajku).

Montaż skojarzeniowy

Typ montażu filmowego (obok montażu technicznego i dramaturgicznego), w którego skład wchodzą: montaż kreacyjny, m. analogii, m. antytez, m. polifoniczny i m. leitmotivu. Montaż skojarzeniowy polega na wzbogaceniu świadomości widza o pewne treści, nie zawierające się wewnątrz samych obrazów wizualno-dźwiękowych, ale wynikające z wzajemnych stosunków jednych obrazów do drugich.

Montaż wewnątrzujęciowy (inaczej: montaż wewnątrzkadrowy)

Technika realizacyjna, w której w jednym długim ujęciu filmuje się całą scenę lub dużą jej część. Rezygnacja z cięć jako środka do osiągnięcia celów narracyjnych wymaga odpowiedniej inscenizacji oraz organizacji ruchu obiektów i kamery (najsłynniejsze wykorzystanie: Obywatel Kane, reż. Orson Welles).

Montaż przyczynowo-skutkowy (inaczej: montaż ciągły)

Jego istotą jest łączenie ujęć w ramach części dramaturgicznych (scen lub sekwencji), a następnie tych części ze sobą w taki sposób, że akcja rozwija się w sposób naturalny, a zatem ciągły. Przejścia montażowe pozostają niezauważone, ale dostarczają wskazówek, co do czasoprzestrzeni przedstawianych zdarzeń (wykorzystuje go tzw. kino „stylu zerowego” – kino popularne, kino gatunków).

Plan filmowy

Po pierwsze, oznacza miejsce wykonywania zdjęć do filmu (w tym rozumieniu może być plenerowy, atelierowy lub wnętrzowy). Po drugie, to wymiar kadru – standardową miara przy określaniu tego wymiaru jest sylwetka człowieka widoczna w kadrze. Wyróżnia się: plan totalny, ogólny, pełny, amerykański, bliski, zbliżenie i detal. Wielkość planu zależy od odległości między kamerą a filmowanym obiektem.

Plan totalny (inaczej: plan daleki lub „total”)

Widok całego pejzażu, również miejskiego. Możemy mówić albo o „totalu jakiegoś miejsca", np. „total” plaży, albo o "totalu kogoś" w dużej przestrzeni, np. bohaterka w „totalu” idzie poprzez otwartą przestrzeń piaszczystej plaży.

Plan ogólny

Pełny obraz miejsca akcji, gdzie postać ludzka podporządkowana jest otoczeniu, jest drobna. Najbardziej charakterystyczny dla widowisk o rozmachu epickim. Plan ten pozwala widzowi umiejscowić zdarzenie i zorientować się w osobach, które biorą w nim udział.

Plan pełny

Postacie ludzkie w tym planie pokazane są od stóp do głów. Tło zajmuje nadal ważkie, choć już nie główne miejsce.

Plan amerykański (inaczej: plan średni)

Obejmuje sylwetkę człowieka od głowy do kolan. Jest typowy dla naszych codziennych kontaktów z ludźmi, dlatego często służy do przedstawiania scen dialogowych.

Plan bliski (inaczej: półzbliżenie)

Obejmuje popiersie człowieka, eliminując praktycznie otoczenie, w jakim się on znajduje. To jeden z ulubionych środków twórców kina niemego.

Zbliżenie (inaczej: wielki plan)

plan, w którym twarz ludzka zajmuje większą część powierzchni ekranu.

Detal (inaczej: wielkie zbliżenie)

Plan ten wyodrębnia szczegół postaci ludzkiej, albo powiększenie rekwizytu wymykającego się pobieżnej obserwacji (uznaje się, że plan ten jako pierwszy zastosował D.W. Griffith).

Scenariusz

Literacki projekt utworu filmowego. Opowiada fabułę, zawiera charakterystykę postaci i scenerii, oraz dialogi. Pierwotny projekt bywa w procesie reprodukcji filmu wielokrotnie przerabiany, przechodzi przez szereg kolejnych faz.

Scenopis

Szczegółowy zapis projektu filmowego sporządzany przed samą jego realizacją, zwykle przez reżysera we współpracy z operatorem. Opracowuje się go na podstawie scenariusza, którego poszczególne sceny i dialogi zostają podzielone na ponumerowane ujęcia, z określeniem wielkości planu i czasu trwania każdego z ujęć. Scenopis organizuje proces kręcenia filmu.

Scenarzysta

Jeden z głównych współtwórców utworu filmowego. Pisanie scenariuszy wymaga innych predyspozycji niż twórczość literacka, m.in. wyobraźni filmowej, wyczucia reguł spektaklu, umiejętności zainspirowania reżysera.

Reżyser

Główny autor dzieła filmowego. Osoba bezpośrednio odpowiedzialna za film i podpisująca go swoim nazwiskiem. Koordynator pracy wieloosobowej ekipy realizacyjnej.

Operator filmowy (inaczej: operator obrazu)

Odpowiada za realizację zdjęć do filmu. Przeważnie na planie filmowym dysponuje ekipą operatorską (drugi operator/kamerzysta (szwenkier), asystent operatora, ostrzyciel). Odpowiada nie tylko za obrazowanie, ale też za oświetlenie planu filmowego.

Operator kamery (inaczej szwenkier)

Bezpośrednio wykonuje zdjęcia i odpowiada za kadrowanie. Bywa też nazywany drugim operatorem (pierwszym jest operator obrazu, czyli operator).

Scenograf

Twórca oprawy plastycznej dzieła, współpracujący z reżyserem i operatorem. Opracowuje projekty dekoracji i kostiumów, wybiera rekwizyty i elementy scenograficzne, współdecydując o charakterze świata przedstawionego i jego usytuowaniu czasoprzestrzennym.

Scenografia

Sztuka komponowania trójwymiarowej czasoprzestrzeni. To całościowa wizja oprawy plastycznej filmu, opracowywana przez scenografa. Może ona przybierać różny charakter: umowny, realistyczny, celowo hiperbolizowany, wystawny lub "przezroczysty".

Adaptacja filmowa

Obróbka materiału literackiego przeznaczonego do filmowania. W istocie jednak jest to praktyka filmowa wykraczająca daleko poza to postępowanie. Adaptacji podlega wszystko, co zostaje przeniesione na ekran, a film przyswaja ogromny i różnorodny repertuar zarówno tradycji kulturowej, jak i współczesnej kultury i cywilizacji.

Remake

(z ang. – przerobić, zrobić coś powtórnie) – nowa wersja istniejącego już filmu. Nowy film jest zawsze efektem zabiegów adaptacyjnych. Głównym motywem realizowania remake'u jest powtórzenie sukcesu pierwowzoru.

Podstawowe funkcje montażu to:

· budowa narracji – komponowanie po sobie kolejnych odcinków filmu w taki sposób, aby dany fragment wynikał logicznie z poprzedniego i zapowiadał następny; przy budowie narracji filmowej można się posługiwać zasadą kontrastu lub zasadą podobieństwa, co pozwala rozwijać technikę montażu równoległego, czyli jednoczesnego prowadzenia kilku wątków i przeplatania ich ze sobą. ·budowa skojarzeń – mamy z nią do czynienia wówczas, gdy związek przyczynowy między montowanymi fragmentami filmu kształtuje s

Podstawowe typy ruchów kamery to:

· panorama – powolny, poziomy, pionowy lub ukośny ruch kamery na statywie wokół własnej osi, służący opisowi sytuacji lub miejsca. · szwenk – bardzo szybka, najczęściej pozioma panorama, nagły zwrot kamery. To ruch gwałtowny i dynamiczny, oddaje efekt zaskoczenia. · jazda kamery – podstawowe jej rodzaje to: najazdy na przedmiot filmowany (najczęściej jest to równocześnie zmiana planu, np. z ogólnego na zbliżenie), odjazdy (analogiczny zabieg w kierunku odwrotnym, oznacza zmianę planu na dalszy),

Reżyser

Główny twórca filmu, autor koncepcji artystycznej, inspirujący współpracowników i kierujący nimi, odpowiedzialny za całokształt filmu lub programu telewizyjnego. Jest jedyna osobą, która pracuje nad filmem od początku do końca. Często jest autorem lub współautorem scenariusza, zawsze współautorem scenopisu, wybiera obsadę i współpracuje z aktorami. Kieruje i koordynuje pracą pozostałych członków ekipy filmowej.

Producent

Odpowiedzialny za finanse i dystrybucję filmu, często wskazuje reżysera.

Autor zdjęć ("zdjęcia", "reżyser obrazu", "director of photography")

Nadzoruje pracę operatorów kamer, decyduje o ustawieniu świateł, obiektywach kamer, kompozycji, ruchu. Komponuje kadr, czyli decyduje o układzie świateł i cieni na ekranie, ustawieniu postaci i przedmiotów.

Operator kamery

Stoi za kamerą wykonując bezpośrednie polecenia operatora obrazu.

Asystent operatora kamery

Odpowiedzialny za stan techniczny kamery, ładowanie taśm filmowych do kaset, pomiar natężenia światła na planie, ładowanie akumulatorów zasilających kamerę oraz zabezpieczenie wystarczającej ilości napojów bezalkoholowych;) dla operatora kamery i operatora obrazu

Ostrzyciel

Jak nazwa wskazuje - odpowiedzialny za utrzymanie ostrości obrazu.

Wózkarz

Odpowiada za ruchy wózka kamerowego, co wymaga sporego doświadczenia i umiejętności. Musi miękko, płynnie zaczynać i kończyć każdą jazdę, a w czasie jej trwania utrzymać stałe, właściwe tempo unikając niepożądanych "skoków".

Operator SteadyCam-u

Dźwiga na sobie specjalne urządzenie (wspomniany SteadyCam). Na tym urządzeniu - jak na statywie - umieszcza się kamerę. Taka konfiguracja pozwala, by kamera "biegła" razem z aktorem wszędzie tam, gdzie ani wózek, ani tzw. "kran" nie mogą być użyte (np. klatka schodowa), a jednocześnie zapewnia rewelacyjnie miękki, płynny ruch (pozbawiony drgań charakterystycznych dla pracy "z ręki").

Scenarzysta

To twórca tekstu literackiego, według którego powstaje film, przedstawienie teatralne, program telewizyjny, a który zawiera fabułę, szkic postaci, opis miejsca akcji oraz dialogi.

Scenograf

To autor oprawy plastycznej i architektonicznej do filmu, przedstawienia dzieła teatralnego, filmowego lub widowiska, współpracujący ściśle z reżyserem. Do zadań scenografa należy także określenie innych elementów stanowiących scenografię, np. oświetlenia, dekoracji, rekwizytów, kostiumów.

Montażysta

Jego zadaniem jest połączenie poszczególnych ujęć w odpowiedni sposób. Współpracując ściśle z reżyserem, ustala on kolejność ujęć i decyduje o tym, jak długo mają trwać poszczególne sekwencje. Ma to istotne znaczenie dla tempa akcji i ogólnej atmosfery ukończenia działa.

Operator dźwięku

Nagrywa stronę dźwiękową filmu, tworząc jednolitą ścieżkę

Montażysta dźwięku

Współpracownik operatora dźwięku, dokonujący montażu warstwy audialnej filmu.

Główny oświetleniowiec

Szef ekipy oświetlaczy planu zdjęciowego.

Oświetleniowiec

Dobiera odpowiednie oświetlenie. Nawet w czasie zdjęć wykonywanych w plenerze trzeba je dobrać. Aby uzyskać żądany efekt, odpowiednie natężenie i rozkład światła, stosuje się specjalne urządzenia.

Aktor

Artysta, który gra rolę w filmie (lub w teatrze). Przedstawia na planie filmowym (bądź scenie) określoną postać.

Kaskader

Wykonawca szczególnie ryzykownych i niebezpiecznych scen filmowych, zastępujący aktora

Dubler

Osoba zastępująca aktora w ujęciach filmowych niebezpiecznych dla życia, wymagających specjalnych umiejętności itp.

Statysta

Osoba niebędąca aktorem, występująca w teatrze lub w filmie, zazwyczaj w rolach niemych, w scenach zbiorowych

Agregaciarz

Odpowiedzialny za pracę agregatu prądotwórczego podczas zdjęć plenerowych, tam gdzie nie można podłączyć sprzętu filmowego do sieci energetycznej.

Fotosista

Wykonujący fotosy podczas zdjęć

Operator zdjęć specjalnych

Funkcja ta występuje tam, gdzie realizowane są tricki filmowe i efekty specjalne.

Ustawienie kamery