Nowożytność: Początek

kultura olmeków

II tys. pne-pierwsza manorchia i handel

grupy Indian

plemiona wędrowne (nomadzi) np apacze, ludy półosiadłe np. indianie z wenezueli, osiadłe np. Majowie

osiągnięcia majów

ceramika, duże miasta, piramidy, astronomia i kox kalendarz, pismo

osiągnięcia Azteków

nawadnianie pól, giga piramidy, rozwój astronomii

osiągnięcia inków

sieć dróg, duże miasta dość wysoko, medycyna

dwójka typów co zaczęła rozwijać wiedzę geograficzną Europejczyków

Marco Polo i Giovanni da Piano sei Carpin

przyczyny wypraw odkrywczych

brak złota i srebra w Europie, poszukiwanie drogi do Indii, kryzys ekonomiczny w Hiszpanii i Portugalii, legendy o bogactwie Indii i chin, rozwój nawigacji(busola, kwadrant i astrola) i karawela, ciekawość

dotarcie do Przylądka dobrej nadziei

1488r Bartolomeo Diaz-Portugalia

odkrycie Bahamów, Kuby i Haiti

1492r. Krzysztof Kolumb

odkrycie drogi do Indii

1497/1499 Vasco da Gama Portugalia

odkrycie wschodniego wybrzeża Ameryki Południowej

1499/1500 Amerigo Vespicci-jako pierwszy stwierdził że to chyba nie są Indie tak w sumie

wyprawa do okoła świata

1519/1522r. Ferdynand Magellam/Sebastian Elcano Hiszpania

wyprawa na podbój Azteków

1519r. szef Hernan Cortes na czele 500 typa-najpierw wygnani, ostateczny podbój w 1521r.

podbój Inków

1532/1538 Francisco Pizarro generalnie to przerushował podbój-tylko 180 chłopa

układ w Tordesillas

1494r. podział wpływów Hiszpanii i Portugalii na świecie - rozszerzenie jego warunków w Saragossie w 1529r.

skutki wielkich odkryć geograficznych

nowe szlaki handlowe, potwierdzenie kulistości ziemi, handel z Wschodem, rozwój gospodarczy Hiszpanii i Portugalii, inflacja, rozkurw Indian, koniec świetności miast włoskich, rozpowszechnienie się niewolusów

renesans

początek we Włoszech w XV/XVI w. umowna data końca renesansu to zlupienie Rzymu w 1527r. szczyt w XVIw.

humanizm i jego przedstawiciele

człowiek w centrum zainteresowania/Erazm z Rotterdamu-najwybitniejszy human spoza Włoch/Jean Bodin-zwolennik Monarchii Absolutnej/Niccolo Machiavelli-Autor 'Księcia' o władzy, twórca makiawelizmu

architektura renesansowa

nawiązanie do antyku, łuki pełne, kolumny i kopuły, dekoracyjne gzymsy, attyka itd

najważniejsi przedstawiciele renesansu

Leonardo Da Vinci, Michał Anioł, Rafael Santi, Donatelli, Albrecht Dürer

wynalezienie druku

ok 1450r. Przez Jana Gutenberga

przyczyny reformacji

niemoralność papieży, nepotyzm, symonia, łamanie zasad kościoła, pojawianie się herezji, podatki nakładane na szlachtę i mieszczaństwo, humanizm

ogłoszenie tez Marcina Lutra

1517r. Marcie Luter w Wittenberdze 95 też, głównie przeciwko sprzedawaniu odpustów

zasady luteranizmu

zbawienie zależy od wiary i łaski Biga-brak pośredników w postaci świętych i duchownych, tylko pismo Święte się liczy, tylko dwa sakramenty(chrzest, komunia święta pod postacią chleba i wina), odrzucenie kultu świętych i matki boskiej, zniesienie celibatu

wielka wojna chłopska w Niemczech

1524r. anabaptyści przywódca-Thomas Münzer, zwolennik Lutra, bardziej radykalny. Koniec własności prywatnej, jedyna forma kultu to czytanie i studiowanie pisma, koniec chrztu małych dzieci

kalwinizm

początek 1536r, Jan Kelwin w genewie. Jedyne źródło wiary to pismo, odrzucenie całej tradycji kościelnej, idea predestynacji, oparcie się na gminach wyznianiowych

anglikanizm

1534r. Akt supremacji-król szefem kościoła. Henryk VIII nie mógł się rozwieść więc stworzył własny kościół, likwidacja zaków, komunia pod dwoma postaciami,

sobór w trydencie

1545/63r zwołany przez Pawła III. Powstanie dwóch koncepcji odnowy kościoła-1 odnowa duszpasterskiej i doktrynalenej oraz porozumienie z cesarzem, drudzy bezwzględna walka z heretykami-początek kontreforamcji

trydenckie wyznanie wiary(co ustalono w Trydencie)

źródło wiary-Pismo Święte i tradycje katolickie, tylko papaj i duchowni mogą objaśniać biblię, wszytskie sakramenty zachowane, duża rola świętych jako pośredników, potępienie predestynacji

reformy trydenckie odnoszace się do problemów braku dyscypliny u duchownych

powołanie ŚWIĘTEGO OFICJUM(inkiwizcja), indeks ksiąg zakazanych, powołanie jezuitów, biskupii muszą siedzieć w swoich diecezjach, utworzenie seminarów duchownych, rejestracja chrztów, ślubów i zgonów przez proboszczy, księża muszą zachowywać celibat

założyciel jezuitów

Igancy Loyola

utworzenie związku Szmalkaldzkiego

1531r. związek utworzony przez książąt protestanckich w Niemczech, dla lepszej ochrony

I wojna szmalkaldzka

1546/1547 klęska protestantów, wywołana chęcią obrony katolicyzmu przez cesarza Karola V

II wojna szmalkaldzka

1552r. wygrana protestantów

pokój w Augsburgu

1555r. między katolami i protestantami-wprowadzenie zasady 'Czyja władza, tego wyznanie' w Niemczech

wojna domowa w Francji między hugeonotami a katolikami

1562/1594r. początek przez rzeź hugenotów w Wassy, pokój zawarty w 1570 ale zerwany w 1572r.

Noc św. Bartłomieja

23/24 sierpnia 1572r. rzeź hugenotów, kontynuacja wojny domowej we Francji

edykt nantejski

1598r. Przez Henryka Burbona(nawrócony na katolicyzm za zostanie królem (Paryż wart jest mszy). Edykt gwarantował hugenotom publiczne wyznawanie kultu poza Paryżem, możliwość piastowania urzędów i twierdze (najważniejsza La Rochelle)

powstanie w Niderlandach

1566r. na czele Wilhelm Orański w 1572r. wkroczył do płn Niderlandów i ogłosił się namiestnikiem (stathouder)

Unia w Utrechcie

1579r. siedem płn prowincji zawiązało unię tworząc Republikę Zjednoczonych Prowincji Niderlandów-południowe prowincje pod panowanie Hiszpanów

sekularyzacja Prus Książęcych

1525r. Albrecht Hohenzollern przyjmuje luteranizm i staje się lennikiem Polski

przyjęcie luteranizmu przez Szwecję i Danię

1527r. Szwecja, Dania 1536r-unia personalna z Norwegią

przyczyny rozwoju demograficznego w XVI i XVIIw.

0.8/1% rocznie. dużo żarła, lepszy transport, lepsza higiena

System nakładczy

praca w zakładach poza miastem, kupcy wszystkim kierowali-dostawami materiałów, ilością pracowników i produkcją-obejście systemu cechowego

manufaktury

zakłady gdzie pracowało mielu rzemieślników z podziałem pracy

grodzenie

wykupywanie małych gospodarstw przez szlachtę i zamienianie ich na pastwiska dla owiec odgrodzobymi kammienymi murkami

trzy sfery handlowe w Europie

bałtycka i morze płn(zoboże), atlantycki(handel z Amerykami), śródziemnomorki(ze Wschodem)

weksle

ułatwiające operacje bankowe dokumenty szeroko stosowane od xviw.

jakie giełdy powstały?

Antwerpia, Brugia, Lyon, Londyn

Kompanie

zroganizowane towarzystwa handlowe dążące do monopolizacji handlu w danym regionie np. Kampania Wschodnioindyjska

dualizm gospodarczy

zachód przemysł, wschód rolnictwo, podział na rzece Łaba

powołanie świętego officjum

1542r. walka z herezjami