Łacińska terminologia prawnicza - egzamin - prof. Dajczak

*venire contra factum proprium non valet*

nikt nie może postępować wbrew wytworzonemu przez siebie zaufaniu; powinieneś przestrzegać prawa, które sam ustaliłeś

*turpitudinem suam allegans nemo audiatur*

nie będzie wysłuchany ten, kto powołuje się na swoją niegodziwość

*omnis definitio in iure civili periculosa est*

każda definicja w prawie obywatelskim jest niebezpieczna; każda definicja ma jakąś ułomność - nie przesadzajmy z zaufaniem, reguła odbija prawo, ale nim nie jest

*Regula est quae rem, quae est, breviter ennarat*

reguła jest tym, co krótko opisuje istniejący stan rzeczy

venire contra factum proprium non valet

nikt nie może postępować wbrew wytworzonemu przez siebie zaufaniu; powinieneś przestrzegać prawa, które sam ustaliłeś

res communes

rzeczy wspólne

ius est ars boni et aequi

Prawo jest sztuką tego, co dobre i sprawiedliwe

turpitudinem suam allegans nemo audiatur

nie będzie wysłuchany ten, kto powołuje się na swoją niegodziwość

omnis definitio in iure civili periculosa est

każda definicja w prawie obywatelskim jest niebezpieczna; każda definicja ma jakąś ułomność - nie przesadzajmy z zaufaniem, reguła odbija prawo, ale nim nie jest

Regula est quae rem, quae est, breviter ennarat

reguła jest tym, co krótko opisuje istniejący stan rzeczy

iustitia

sprawiedliwość

aequitas

słuszność (czasami równość, sprawiedliwość)

benignitas

przychylność, łaskawość, życzliwość

utilitas

użyteczność

ratio

rozum, rozumność, racjonalność (wszystkie określenia powiązane z elastycznym rozumowaniem)

fas

prawo (godziwość i niegodziwość); najstarsze określenie; związek z pomysłem na prawo, regułami powiązanymi z prawem naturalnym; osadzone w wyobrażeniach religijnych

ius

prawo jako ogół reguł prawnych, porządek prawny w danej społeczności

lex

prawo jako reguły prawne ustalone wg procedury i zapisane (utrwalone na piśmie); standardyzacja; prawo pozytywne

ius et fraus numquam cohabitant

nie da się pogodzić prawa z działaniem podstępnym, świadomie nagannym; prawo powinno blokować podstępne zachowanie, nie powinno go premiować

summum ius summa iniuria

najwyższe prawo jest największym bezprawiem; prawa nie można absolutyzować; dziś: przełamywanie przesadnego formalizmu prawniczego; nadmierny formalizm może zmniejszać tę sprawiedliwość, prowadzić do niedopuszczalnych rozwiązań

iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi

sprawiedliwość jest stałą i trwałą wolą oddania każdemu to, co jest jego; równe traktowanie wszystkich

iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere

zasady (nakazy) prawa są następujące: żyć uczciwie, innemu nie szkodzić, dać każdemu, to, co jest jego; żyć uczciwie - wtedy monolityczne społeczeństwo; dać każdemu to, co jest jego - szanować czyjeś uprawnienia;)

iustitia comutativa

sprawiedliwość wyrównawcza; sprawiedliwym jest usunięcie skutków pewnej szkody

iustitia distributiva

sprawiedliwość rozdzielcza; sprawiedliwe jest uwzględnienie indywidualnej sytuacji; akceptowalna alokacja ryzyk i korzyści

male iure nostro uti non debemus

nie powinniśmy źle używać (korzystać z) naszego prawa;

non omne quod licet, honestum est

nie wszystko, co dozwolone, jest uczciwe

abusus non tollit usum

nadużycie nie gasi używania

ex abusu non est argumentum ad desuetudinem

z nadużycia nie wynika argument, że uprawnienie wygasło

ius civile

porządek prawny

ius disponendi

uprawnienie (podmiotu do czegoś)

ius superius

orzeczenie (rozstrzygnięcie sądowe)

in ius vocatio

sąd (wezwanie do sądu)

ius naturale

prawo natury

ius positivum

prawo utrwalone na nośnikach informacji

ius naturale est, quod natura omnia animalia docuit

prawo natury to to, czego natura uczy wszystkie stworzenia; inspiracja historią, naturalnym porządkiem świata; wszyscy równi

ius civile

prawo obywatelskie, porządek prawny wspólnoty politycznej

ius gentium

reguły wspólne dla różnych porządków narodowych/prawo narodu

ius commune

prawo wspólne, powszechne (wspólna nauka prawna w średniowiecznej jurysdykcji, uniwersalne, wspólne reguły)

ius particulare

prawo partykularne, jednostkowe

ius soli

prawo ziemi

ius sanguinis

prawo krwi

ignorantia iuris nocet

nieznajomość prawa szkodzi; domniemanie, że znamy prawo obowiązujące w danym miejscu i czasie

ius civile vigilantibus scriptum est

prawo obywatelskie jest pisane dla osób czuwających (starannych)

nec stultis solere succurri

nie ma zwyczaju przychodzić z pomocą głupim - od ludzi oczekuje się rozsądku i rozeznania; przykład: przedawnienie (jeżeli ktoś nie zainteresował się przez przedział czasu, to nie ma podstaw do kontestowania), zasiedzenie;

Publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat, ius privatum quod ad singulorum utilitatem

prawo publiczne jest tym, co odnosi się do organizacji państwa, prawo prywatne jest tym, co odnosi się do korzyści indywidualnych podmiotów

ius publicum privatorum pactis mutari non potest

prawo publiczne nie może być zmienione przez prywatną umowę

privatorum conventio iuri publico non derogat

porozumienie umowne nie uchyla prawa publicznego

ius in personam

uprawnienie względem osoby (w momencie swojego powstania przysługuje tylko względem konkretnej osoby); np. pożyczka - w razie nieuregulowania należności przeciw tylko tej osobie, co pożyczyła; łączone z prawem zobowiązań

ius in rem (re)

uprawnienie względem jakiejś rzeczy; w chwili powstania przysługuje względem nieokreślonego kręgu podmiotów; np. kupno laptopa - monopol korzystania z danego obiektu majątkowego; łączone z prawem rzeczowym i zasadniczymi uprawnieniami prawa spadkowego

ius cogens

uprawnienia bezwzględnie skuteczne (np. kupno rzeczy - nie można się skutecznie zrzec gwarancji);

ius dispositivum

uprawnienie względne; elastyczne ukształtowanie; jeśli nie ustali się innego;

ius generale

uprawnienia ogólne, powszechne

ius speciale

uprawnienia wyodrębnionego kręgu podmiotów

ius disponendi

uprawnienie do rozporządzania

ius fruendi

uprawnienie do czerpania korzyści

ius acquisitum

uprawnienie do nabycia

ius possendi

uprawnienie do posiadania

ius appellationis

uprawnienie do odwołania się od decyzji sądu

ius provocationis

uprawnienie do wniesienia środka zaskarżenia ws. karnych

ius avocandi

uprawnienie do wniesienia środka zaskarżenia ws. cywilnych

lex humana

prawo stanowione

lex aquillia

ustawa

lex contractus

element czynności - postanowienie umowne

lex patriae

konkretny porządek prawny

dura lex sed lex

twarde prawo, ale prawo - jeśli przyjęte w poprawnej procedurze, to obowiązuje, niezależnie od wszystkiego;

lex iniusta non est lex

ustawa niesłuszna nie jest ustawą;

cessante ratione legis cessat ipsa lex

kiedy odpada uzasadnienie ustawy, przestaje obowiązywać sama ustawa; np. usuwanie skutków powodzi - dalsze korzystanie z mieszkania poszkodowanego już po;

lex posteriori derogat priori

ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą

lex posterior generalis non derogat legi priori speciali

ustawa późniejsza ogólna nie uchyla wcześniejszej ustawy szczególnej; ustawa o zwierzętach żyjących w wodzie i rakach (ta druga bardziej szczegółowa)

lex specialis derogat legi generali

szczegółowa regulacja uchyla regulację ogólną

lex superior derogat legi interiori

ustawa wyższego rzędu uchyla ustawę o niższej randze; hierarchia aktów prawnych ważniejsza od szczegółowości

lex retro non agit = lex prospicit, non respicit

prawo nie działa wstecz = ustawa patrzy w przyszłość, ale nie w przeszłość; skutki prawne po ogłoszeniu ustawy;

inter arma silent leges

między armatami ustawy milczą; w sytuacjach wyjątkowych może dojść do zawieszenia, ograniczenia normalnego funkcjonowania porządku prawnego

nullum crimen sine lege

nie ma możliwości przypisywania odpowiedzialności karnej bez ustawy definiującej znamiona przestępstwa ogłoszonej w danym momencie

lex retro agit in mitius

prawo działa wstecz w sposób łagodzący; dopuszczamy, gdy przyniesie to pozytywne konsekwencje dla adresata

nulla poena sine lege

nie można wymierzyć kary, jeśli to nie jest przewidziane obowiązującą w czasie popełnienia czynu ustawą;

nullum crimen sine lege (2)

nie można za dany czyn wymierzyć kary innej niż wynikająca z ustawy

nullum crimen sine poena

nie ma przestępstwa bez kary; rozważania o polityce karnej, budowie prawa karnego; zasada nieuchronności kary, wykluczenie bezkarności, bezradności porządku karnego

benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur

w sposób przychylniejszy, właściwszy dokonuje się interpretacji ustaw, gdy ta ustawa uwzględnia wolę ustawodawcy; chroni przed technicznym, mechanicznym stosowaniem prawa; weź pod uwagę zamiar ustawodawcy, po co ona jest; wymagamy od tworzącego rozsądku

scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem

znajomość ustawy nie wyraża się w tym, aby trzymać się jej słów, ale wziąć pod uwagę jej moc (znaczenie, kompetencje); należy rozróżnić dosłowne, językowe czytanie tekstu prawnego, a po co wydano ustawę, w jakim kontekście, jak rozumieć korzystanie z niej

lex semper intendit, quod convenit ration

ustawa zawsze zmierza do tego, co jest zgodne z rozumem; wyraża pojęcie racjonalnego prawodawcy, stosowanie ustaw zgodnie z racjonalnością

in legibus magis simplicitas quam difficultas placet

w ustawach bardziej się podoba prostota niż złożoność; może odnosić się do tworzenia ustawy; staraj się wybrać klarowne rozwiązanie z tekstu ustawowego

consuetudo est optima legum interpres

zwyczaj (utrwalona praktyka) jest najlepszym interpretatorem ustawy; jeśli wyraźnie nie wynika z ustawy regulacja dająca zmianę, to ma być kontynuacja, a w wątpliwej sytuacji kierujemy się tym, jak to wcześniej wyglądało

ubi lex non disinquit, nec nos distinguere debemus

tam, gdzie ustawa nie wprowadza rozróżnienia, nie powinniśmy takich rozróżnień dokonywać

lege non distinguente nec nostrum est distinguere

gdy ustawa nie rozróżnia, nie jest naszą sprawą rozróżniać - rozróżnianie jest komplikowaniem

lex non precipit inutilia

ustawa nie włączą się tego, co jest nieużyteczne - zakładamy użyteczność

lex imperfecta

ustawa niedoskonała; ustawa nie przewiduje sankcji za jej naruszenie; nie mówi nic o sprzecznym z ustawą zachowaniu;

lex minus quam perfecta

ustawa mniej niż doskonała; ustawa, która nie przewiduje sankcji nieważności, a przewiduje inną sankcję dla podmiotu, który naruszył dyspozycję normy prawnej; np. zakaz darowizn - jeśli się jej dokona, to skutecznie, ale kara grzywny dla darczyńcy

lex perfecta

ustawa doskonała; ustawa, która operuje sankcją nieważności - czynność dokonana wbrew tej ustawie jest nieważna; darowizna byłaby nieważna

lex plus quam perfecta

czynność sprzeczna z ustawą jest nieważna, a dokonujący czynności będzie podlegał karze; darowizna nieważna, a darczyńca musi zapłacić dwukrotność darowizny

lex domicilii

prawo miejsca zamieszkania; np. w prawie spadkowym, jakie prawo, by określić dziedziczenie, ostatnie stałe miejsce zamieszkania

lex patriae

prawo narodowe

lex fori

prawo miejsca rozstrzygania sprawy (siedziba sądu)

lex loci actus

prawo miejsca dokonania czynności

lex loci celebrationis

prawo miejsca dokonania aktu uroczystego

lex loci contractus

wskazanie miejsca zawarcia umowy

lex rei sitae

prawo miejsca położenia rzeczy; np. ocena nabycia nieruchomości za granicą - prawo danego kraju

hominum causa omne ius constitutum sit

z przyczyny człowieka ustanowione jest wszelkie prawo; człowiek jest celem prawa; uzasadnienie tezy o przyrodzonych prawach człowieka

nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur

dziecko poczęte traktowane jest jako urodzone, zawsze gdy chodzi o jego korzyści - czy jeśli dziecko spadkodawcy urodziło się po śmierci ojca, to może być zaliczone do kręgu spadkobierców ustawowych? Tak, jako korzyść;

ius quad ad personas pertinet

prawo, które dotyczy osób

ius naturale est quod natura omnia animalia docuit

prawo natury to to, czego natura uczy wszystkie stworzenia; istnieją standardy, których nie zmieni się przez prawo pozytywne

hinc descendit maris atque feminae coniunctio quam nos matrimonium apellamus

z którego pochodzi związek mężczyzny i kobiety, który my nazywamy małżeństwem

Mater semper certa est

matka zawsze jest pewna

Materna iura non possunt aboleri

uprawnienia matczyne/uznanie kogoś za matkę nie może być uchylone

Partus sequitur ventrem

dziecko podąża za tym, kto je urodził

Pater est quem nuptiae demonstrat

ojcem jest ten, na kogo wskazuje związek małżeński

Patria potestas in pietate debet, non atrocitate consitere

władza ojcowska powinna polegać na pieczy (trosce o kogoś), a nie srożeniu się (srogości)

Adoptio naturam imitatur

przysposobienie imituje naturę; powinna istnieć odpowiednia różnica wieku między przysposabiającym a przysposabianym; czy adopcję dopuszczać tylko małoletnich czy też pełnoletnich?

persona

podmiot prawa, może mieć uprawnienia lub obowiązki

res

rzecz; obiekt/przedmiot majątkowy; to do czego odnoszą się uprawnienia lub obowiązki podmiotu

bonum/bona

coś, co ma wartość majątkową; (mienie, property lub assets)

Res corporales et incorporales

rzeczy materialne i niematerialne

obligatio/obligationes

zobowiązania

possesio

posiadanie

dominium

własność

iura in re aliena

prawa na rzeczy cudzej/ograniczone prawo rzeczowe

hereditas

spadek

Obligatio est vinculum iuris

zobowiązanie jest węzłem prawa; przymusowy charakter dłużników, ktoś jest „związany" przez prawo

creditor

wierzyciel

debitor

dłużnik

obligatio ex contractu

zobowiązanie z czynu umownego

obligatio ex delicto

zobowiązanie z czynu niedozwolonego - np. odszkodowanie za zniszczenie czegoś

obligatio quasi ex contractu

podobne do zobowiązań umownych; np. omyłkowa zapłata komuś za coś - obowiązek zwrotu

obligatio quasi ex delicto

podobne do zobowiązań z czynów niedozwolonych; z czynu, którego nie jest się winowajcą; (wyrzucenie czegoś z okna uniwersytetu na kogoś - odpowiada uniwersytet, nie wyrzucający) - ani z czynu niedozwolonego, ani z umowy między stronami

obligatio ex lege

zobowiązanie z samej ustawy

obligatio naturalis

relacja powinności bez możliwości urzeczywistnienia na drodze sądowej/ zobowiązanie naturalne (niezupełne, brak przymusu spełnienia)

obligatio civilis

relacja powinności z możliwością urzeczywistnienia na drodze sądowej/ zobowiązanie cywilne (istnieje przymus prawny jego spełnienia)

obligatio in solidum

zobowiązanie spoczywa łącznie na kilku podmiotach

obligatio pro rata

wierzyciel może żądać tylko części zobowiązania od kilku zobowiązanych podmiotów

causa

przyczyna, podstawa, sprawa; coś, co legitymizuje prawny obowiązek wykonania zobowiązania

zasada kauzalności

skuteczność czynności jest uzależniona od istnienia i poprawności przyczyny, z uwagi na którą tę czynność wykonano; nie akceptujemy przesunięć, które nie miałyby praktycznego sensu

causa obligandi vel acquirendi

ktoś przyjmuje na siebie zobowiązanie, bo chce, aby ktoś też się zobowiązał albo chce coś nabyć

causa donandi

wykonuje jakieś zobowiązanie, bo chcę coś komuś darować (nie otrzymam nic w zamian)

causa solvendi

świadczę coś, bo muszę wykonać ciążące na mnie zobowiązanie

solutio

świadczenie; zachowanie dłużnika zgodne z treścią zobowiązania, spełnienie świadczenia; ma zapłacić 200 zł, płaci 200 zł

mora

opóżnienie

damnum

szkoda

solvens praesumitur solvere suo nomine

domniemywa się, że świadczący działa w swoim imieniu

datio in solutum

danie na świadczenie/zaspokojenie; sytuacja, kiedy dłużnik daje wierzycielowi coś innego niż wynika z treści zobowiązania, ale za zgodą wierzyciela; np. jakiś przedmiot zamiast zwrotu długu; poszerzenie pola gry dla dłużnika

obligatio alternativa

zobowiązanie przemienne; takie, które w chwili swojego powstania przewiduje możliwość spełnienia 1 z 2 świadczeń do wyboru; dłużnik decyduje, co wybrać - np. kwota pieniężna lub przedmiot

facultas alternativa

upoważnienie przemienne; polega na tym, że w chwili powstania zobowiązania jest jedno świadczenie, ale od samego początku dłużnik może się z niego zwolnić świadcząc coś innego - np. zamiast alimentów wydanie określonej części spadku

delegatio (assignatio)

przekaz

delegatus (assignatus)

przekazany

accipiens

odbiorca świadczenia

delegans (autor)

przekazujący

Assignatus utitur iure autoris

przekazany działa w ramach przekazującego

mora

opóźnienie, zwłoka

mora debitoris=mora solvendi

zwłoka dłużnika - niewykonanie swojego obowiązku w terminie = zwłoka tego, który coś świadczy

interpellatio

wezwanie, gdy termin wykonania świadczenia przez dłużnika nie jest określony; ważne jest wezwanie dla wierzyciela

mora ex rei fit

wezwanie, gdy zwłoka wynika ze stanu rzeczy - jeżeli termin świadczenia jest wyznaczony, to zwłoka wynika z wyznaczonego terminu

fur semper moram facere videtur

złodziej zawsze jest postrzegany za będącego w zwłoce; jeżeli ktoś doprowadził do zobowiązania z czynu niedozwolonego, to od chwili jego dokonania jest w zwłoce

perpetuatio obligationis

utrwalenie na wieki zobowiązania; dłużnik odpowiada za niedokonanie zobowiązania, kiedy można mu przypisać winę; nie, jeśli jest ono konsekwencją jakichś zdarzeń losowych; jeśli popadł w zwłokę, to odpowiada także za zdarzenia przez niego niezawinione;

mora creditoris=mora accipienti

zwłoka wierzyciela - gdy wierzyciel nie przyjął zaoferowanego mu świadczenia = zwłoka przyjmującego

damnum

szkoda; naruszenie cudzego interesu majątkowego

damnum/ damnum compensare

wynagrodzenie szkody; zapłata odszkodowania

damnum emergens

rzeczywiste umniejszenie majątku w następstwie wyrządzonej szkody;

lucrum cessans

utracone korzyści z tego, że powstała szkoda

Damnum sine iniuria esse potest

szkoda bez bezprawia może być; możliwe jest wystąpienie szkody, mimo, że nie jest następstwem jakiegoś nagannego zachowania; bezprawność działania sprawcy jest min. 1 z przesłanek odpowiedzialności za szkodę

Damnum quod quis sua culpa sentit, sibi debet, non aliis imputare

szkodę, którą ktoś wyrządził ze swej winy ponosi sam i nie może nią obciążyć innego; zasada odpowiadania za swoje działanie

Volenti non fit iniuria

chcącemu nie dzieje się krzywda; jeżeli się godzisz na coś, to nikt inny nie będzie ponosił odpowiedzialności za twoją zgodę

periculum

przypisanie komuś ryzyka zdarzeń losowych

casus

przypadek/oznaczenie zdarzenia losowego (przez przypadek)

casus fortuitus

zdarzenie czysto losowe/zdarzenie, któremu nie można się przeciwstawić

casus mixtus

zdarzenie losowe, którego wystąpienie wiąże się z czyjąś nagannością; zdarzenie losowe, za które się odpowiada, bo jest się w zwłoce

casus sentit dominus

zdarzenie losowe obciąża właściciela; skutki zniszczenia rzeczy ponosi właściciel

casus a nullo prestantur

nikt nie ma obowiązku świadczyć, jeśli przedmiot świadczenia został utracony/uszkodzony wskutek zdarzenia losowego

vis maior/vis absoluta/vis

siła wyższa

vis cui humana infirmitas resistere non potest

siła, której słabość ludzka nie jest w stanie się przeciwstawić

dolus

zły zamiar, podstęp; a tutaj zachowanie w celu wyrządzenia zła - wyrządzenia szkody, naruszenia czyjegoś interesu; wina umyślna:

dolus directus

wina umyślna w zamiarze bezpośrednim; idę po to, żeby kogoś zranić, coś zniszczyć

dolus eventualis

zamiar ewentualny; działam w złym zamiarze, ale godzę się ze skutkiem; ktoś podpala dom i wie, że tam jest osoba, która nie porusza się samodzielnie - godzi się, że ona tam spłonie

dolus coloratus

zły zamiar zabarwiony emocjonalnie; znaczenie dla oceny sprawcy

dolus premeditatus

działanie z premedytacją; w złym zamiarze i wcześniej zaplanowane

dolus repentinus

zamiar gwałtowny; pod wpływem okoliczności - np. usunięcie przeszkody na drodze

dolus subsequens

określony zły zamiar jest konsekwencją innego złego zamiaru; ktoś idzie coś podpalić, ale okazuje się, że musi jeszcze kogoś zabić

culpa neglegentia

niestaranność, nie chcę wyrządzić szkody, ale wyrządzam

culpa lata

grube (rażące) niedbalstwo/niestaranność

culpa levis

lżejsza niestaranność

culpa in concreto

wina w odniesieniu do konkretnego wzorca staranności; staranność konkretnej osoby w danej sytuacji - można ją odnieść do jej staranności w konkretnych przypadkach

culpa in abstracto

naruszenie abstrakcyjnego wzorca staranności; porównanie z abstrakcją, zbiorem zachowań innych

culpa in custodiendo

niestaranność w sprawowaniu pieczy (nadzorze) - np. nad swoimi dziećmi, zwierzętami

culpa in eligendo

niestaranność w wyborze; np. zły wybór podwykonawców - wtedy odpowiada za ich czyny

culpa in contrahendo

wina w kontraktowaniu/naganne postępowanie podczas negocjowania umowy; uzasadnianie odpowiedzialności za kogoś w toku negocjacji - można oczekiwać określonej staranności, jeśli ktoś nie dochował, to można mu przypisać odpowiedzialność

Ex maleficio non oritur contractus

z nagannego działania (czynu niedozwolonego) nie powstaje zawiązanie umowy; wymaganie zgodności z prawem;

Pacta sunt servanda

umów należy dotrzymywać; zasada wyrażająca obowiązek wykonania zawartej umowy, związania zawartą umową

Rebus sic stantibus (omnis contractus intellegitur)

wszystkie umowy rozważa się wg takiego stanu rzeczy (warunków), w jakim zostały zawarte; sytuacja, kiedy strony zawarły umowę, nie została jeszcze wykonana, a warunki umowy mogły się bardzo zmienić (np. hiperinflacja, zmiany dostępności do rynku);

Impossibilium nulla obligatio est

zobowiązanie o coś niemożliwego jest nieważne; kiedy strony umówiły się o coś niemożliwego obiektywnie

Quod ab initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere

co od początku jest wadliwe, nie może być uzdrowione z upływem czasu; jeżeli zawarto umowę wadliwą (np. nieważną), to ona już taką pozostanie;

Ratihabitio mandato comparatur

zatwierdzenie traktowane jest na równi z udzieleniem zlecenia; działanie w czyimś imieniu będzie nieważne, chyba że to działanie zostanie zatwierdzone - pierwotnie wadliwa umowa stanie się umową niewadliwą

Utile per inutile non vitiatur

to, co jest użyteczne nie doznaje uszczerbku (szkody, wady) przez to, co jest nieużyteczne; strony dokonują czynności, a ona w części jest poprawna, a w części nie; częściowa wadliwość nie powoduje wadliwości całkowitej

substantialia contractus(negotii)

takie elementy treści (odniesienie do czynności prawnej), które muszą wystąpić, a w umowie co do których musi być osiągnięte porozumienie, aby dana umowa wywołała skutek prawny; np. umowa sprzedaży - konieczne porozumienie co jest towarem i jaka jest cena

naturalia contractus (negotii)

elementy treści umowy czy czynności, które mogą być różnie ustalone przez strony, ale jeśli strony nie ustalą, to porządek prawny będzie ustalenia objaśniał

accidentalia contractus (negotii)

elementy, które strony mogą dodać, wiążąc z nimi skuteczność prawną umowy; np. uzależnienie umowy od warunków (zdarzenia losowego) albo terminu

conditio/condicio

warunek

ex tunc/ex nunc

od teraz, od samego początku istnienia czynności/od konkretnego momentu (np. ziszczenia warunku)

dies

termin

modus

polecenie

bona fides

dobra wiara; nie ma jej pojęcia w prawie, ale odniesienia do niej wiążą się z elastyczną oceną określonych czynności

mala fides

zła wiara; działanie w celu wyrządzenia innemu szkody

bona fides praesumitur

domniemywa się dobrą wiarę

Venire contra factum proprium nemini licet

postępowanie wbrew wytworzonemu zaufaniu nikomu nie jest dozwolone; nie można postępować w sposób sprzeczny wewnętrznie

Tu patere legem quam fecisti

masz się trzymać prawa, które uczyniłeś; spójność w tym, co się zapowiedziało i w tym co się robi

Turpitudinem suam allegans nemo audiatur

nie będzie wysłuchany ten, kto powołuje się na swoją niegodziwość

Dolo facit qui petit quod redditurus est

źle czyni ten, kto żąda tego, co jest do oddania; w danym momencie coś się komuś należy, ale już wtedy wiadomo, że za chwilę będzie musiał oddać

Clara non sunt interpretanda

to, co jest jasne nie wymaga interpretacji; obecnie pogląd: nic nie jest do końca jasne; nie szukajcie problemów tam, gdzie ich nie ma; coś jednoznaczne dla większości; interpretacja prawnicza będzie konieczna tam, gdzie jest coś niejasnego

In ambiguitas contra stipulatorem - in dubio contra proferentem

w przypadku wątpliwym przeciwko (na niekorzyść) formułującemu pytanie = w razie wątpliwości na niekorzyść formułującego ofertę (warunki umowy); np. cena w koronach, z umowy nie wynika o jaką koronę chodzi

Clausulae insolitae inducunt suspicionem

nietypowe klauzule (postanowienia umowne) powodują, rodzą podejrzenia; czy dane postanowienie umowne jest ważne? np. postanowienie wyłączające odpowiedzialność jednej ze stron; trzeba to wprowadzać ze znacznie większą ostrożnością, zwrócić na to uwagę

In convnentionibus contrahentium voluntatem potius quam verba spectari docuit

w porozumieniach bardziej podoba się uwzględnianie woli kontrahentów, jak słów; przy interpretacji umowy pierwszeństwo ma rzeczywista wola stron, ich rzeczywisty zgodny zamiar względem dosłownego brzmienia umowy

In contractibus tacite insunt, quam sunt moris et consuetudunis

w umowach jest zawarte milcząco to, co wynika ze zwyczajów i obyczajów; jeżeli mamy wątpliwość co do tego, jak rzecz powinna być opakowana, zabezpieczona, to możemy odwołać się na tę praktykę, nawet jak nie wynika to jednoznacznie z treści umowy

actio in personam

skarga przeciwko określonej osobie; przysługuje tylko przeciwko wyznaczonej osobie; wierzyciel ma uprawnienie tylko przeciwko dłużnikowi

actio in rem

skarga, która w chwili swojego powstania dot. nieokreślonego kręgu osób

erga omnes

uprawnienie względem wszystkich

dominium

własność (inaczej proprietas)

ius possidendi

uprawnienie do faktycznego władania rzeczą (posiadania)

ius disponendi

rozporządzanie

ius utendi et fruendi

uprawnienie do używania i czerpania korzyści

actio negatoria

skarga zaprzeczająca; przy jej pomocy właściciel może przeciwstawić się zachowaniom, które zakłócają spokojne korzystanie z przedmiotu własności

rei vindicatio

roszczenie, uprawnienie do żądania zwrotu tego, co jest jego (danego podmiotu) własnością; zaniechanie zakłóceń odnoszących się do własności, nie emitować czegoś, nie przechodzić przez grunt

Bona fidei possessor fructus consumptos suos facit

posiadacz w dobrej wierze czyni swoimi korzyści z użytku; posiadacz w dobrej wierze nie jest zobowiązany do zapłaty korzyści pożytku; np. między właścicielem gruntu, a kimś kto nim władał, coś uprawiał - zebrał ileś owoców – grunt czy też korzyści?

Bona fides praesumitur

domniemywa się dobrą wiarę; kiedy toczy się spór właściciel-, to domniemywa się, że druga strona ma dobrą wiarę

Superficies solo cedit

to, co jest na powierzchi podąża za powierzchnia; to, co jest trwale połączone z gruntem przypada właścicielowi gruntu; np. budynek na cudzym gruncie nie prowadzi do nabycia własności gruntu

Accessio cedit principal

to co przyłącza się, przypada rzeczy głównej; np. przyłączenie dwóch ruchomości, drobny element do samochodu, szafy

Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet

ten kto nie ma uprawnienia, nie może go skutecznie przenieść na inną osobę

iura in re aliena

prawa na rzeczy cudzej; to wycinek uprawnień właściciela

Beati possidentes

szcześliwi są posiadacze; warto być posiadaczem

Potior est conditio defendentis

lepsze jest położenie tego, który się broni; posiadacz jest w lepszej sytuacji, bo nie musi udowadniać, że posiada, ciężar dowodu spoczywa na tym, kto chce uzyskać posiadanie

Possessio non est iuris sed facti

posiadanie nie jest prawem, ale sytuacją faktyczną; posiadaczem jest każdy, kto rzeczywiście coś ma

Servitus in faciendo consistere nequit

służebność nie może polegać na działaniu; jeżeli ktoś ma uprawnienie do ograniczonego prawa rzeczowego, to nie może żądać aby obciążony tym działaniem coś robił

Servitutibus civiliter utendum est

służebność należy wykonywać w sposób umiarkowany; ograniczone prawo rzeczowe najmniej uciążliwe dla obciążonego nim właściciela

Servitus servitutis esse non potest

nie może być służebności na służebności; nie można ustanowić ograniczonego prawa rzeczowego na ograniczonym prawie rzeczowym; realne obciążenie by się wtedy zwiększało; przy drodze gdyby pozwalać innym korzystać z drogi

Successio

następstwo, dziedziczenie; określenie, kto dziedziczy

hereditas

spadek

inter vivos

między żywymi

mortis causa

na wypadek śmierci

ex testamento

spadkobiercy określeni w testamencie;

ab intestato

dziedzenie ustawowe

Ambulatoria est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum

wola spadkodawcy może być zmieniona, aż do momentu, gdy wygaśnie jego życie

Novissima voluntas servatur

znacząca jest późniejsza wola; przy kilku testamentach decyduje późniejszy

Favor testamenti

zasada przychylności dla testamentu; jeżeli masz wątpliwość czy testament jest ważny, to wybierz rozwiązanie, które utrzyma ten testament w mocy;

In testamentis plenius voluntates testantium interpretamur

testamenty interpretujemy adekwatnie do pełnej woli testatora; interpretacja testamentu powinna najpełniej oddawać wolę testatora

Plus nuncupatum, minus scriptum

więcej powiedziano, mniej napisano; czasami, aby ustalić treść testamentu trzeba wziąć pod uwagę okoliczności leżące poza testamentem; np. użycie słowa w specyficzny sposób - odkodowanie go wymaga wyjścia poza tekst testamentu

Falsa causa non nocet

błędna przyczyna nie szkodzi - jeśli w treści testamentu coś jest błędnie określone, to rzeczywista wola jest ważniejsza, od tego formalnego błędu

Falsa demonstratio non nocet

błędne oznaczenie nie szkodzi

actor

powód; ten, który działa

reus

pozwany

Nemo iudex sine actore

nie ma sędziego bez powoda; zasada skargowości - nie może zacząć się proces bez oskarżenia, proces nie działa z urzędu

Actio semel extincta non reviviscit

skarga/roszczenie raz umorzone nie odżywa; postępowanie w jakiejś sprawie zakończone - zakończone raz na zawsze; nie prowadzić procesu wielokrotnie o to samo.

Res iudicata

stan rzeczy osądzonej; gdy prawomocnie zakończyło się postępowanie w jakiejś sprawie;

Ne bis in idem

nie dwa razy o to samo; jeżeli konkretna sprawa jest już prawomocnie rozstrzygnięta, nie można wszczynać postępowania znowu w tej samej sprawie

res iudicata pro veritate accipitur

rzecz osądzona traktowana jest jako prawdziwa; jesteśmy związani prawomocnym orzeczeniem

Actor seguitur forum rei

powód podąża za sądem pozwanego; jeśli mieszkają w różnych miejscach, to prowadzony bliżej pozwanego

Nemo tenetur seipsum accusare

nikt nie może być zmuszany, żeby sam się oskarżał

Actori incumbit onus probandi

ciężar dowodu spoczywa na powodzie

Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat

dowód obciąża tego, kto twierdzi (żąda czegoś w procesie)

Reus exceptiendo fit actor

podnosząc zarzut pozwany staje się powodem; może się zdarzyć, że pozwany w toku postępowania dowodowego, milczy, przeczy, wskazuje inne okoliczności - mogą one stanowić zarzut procesowy

Reus in exceptione actor est

pozwany w zakresie zarzutu procesowego jest powodem; może się zdarzyć, że pozwany w toku postępowania dowodowego, milczy, przeczy, wskazuje inne okoliczności - mogą one stanowić zarzut procesowy

persuasio

perswazja; przekonywanie do jakiejś tezy/reprezentowanie interesu strony w sporze/przekonywanie o zaletach lub wadach jakiegoś przedmiotu

Logos

zbiór argumentów i dowodów (np. pro et contra; sylogizmy, maksymy, reguły, do których się odwołujemy)

Ethos

zachowanie mówcy

Pathos

stylistyka używanego języka (np. używanie słów, które nie niosą ze sobą nowej treści

Veritas magis amicitiae

więcej prawdy, więcej przyjaźni; w argumentacji nie można kłamać

consuetudo loci est observanda

miejscowych zwyczajów należy przestrzegać; uwzględnienie akceptowanych praktyk i zasad

audiatur et altera pars

ma być wysłuchana i druga strona; poszanowanie zasad wolności i równości

argumentum a contrario

argument z przeciwieństwa

argumentum a simili = argumentum per analogiam

argument z podobieństwa; monografie naukowe uznanawane za dzieła wybitne, gdy mają nagrodę premiera, więc podobne, czyli z nagrodą prezydenta też

argumentum a minori ad maius

argument z mniejszego na większe; zakaz wejścia do lasu na poligonie, więc zakaz też wjazdu

argumentum a maiori ad minus

argument z większego na mniejsze; godzina dozwolonego wjazdu na cmentarz też godziną dozwolonego wejścia

argumentum ab exemplo

argument z przykładu; w praktyce odwoływanie się do konkretnego wyroku

argumentum a cohaerentia

argument ze spójności, któreś najbardziej trafne dla całości, dla porządku prawnego