HISTORIA_POJĘCIA_POSTACI_OBRAZY_KLASA 7

Eugene Delacroix

Masakra na Greckiej wyspie Chios 1824-1822r. wojna o niepodległość Grecji od Turków; 1830r. uzyskała niepodległość

Eugene Delacroix

Wolność wiodąca lud na barykady 1830 - rewolucja lipcowa w Paryżu

Józef Bem 1794-1850

dowódca-powstanie listopadowe; Wiosna Ludów-dowódca armii węgierskiej

James Watt

1782r. maszyna parowa - ruch obrotowy

rewolucja agrarna

trójpolówka zastąpiona płodozmianem (zboża, potem rośliny motylkowe); maszyny rolnicze, uprawa ziemniaków; plony wzrosły 4x

George Stephenson

1825r. Pierwsza na świecie linia kolejowa 40km

Robert Stephenson

1830r. Lokomotywa "Rakieta" 48km/h - Menchester-Liverpool

Robert Fulton

1807r. Parowiec

Adam Czartoryski 1770-1861

udział w wojnie polsko-rosyjskiej 1792r.; po III rozbiorze zwolennik odbudowy Polski pod berłem cara; zaprzyjaźnił się z Aleksandrem I; 1804-1806 minister spraw zagranicznych Rosji

Adam Czartoryski 1770-1861

kierował tworzeniem konstytucji Królestwa Kongresowego-1815; prezes senatu Królestwa; prezes Rządu Narodowego podczas powstania listopadowego; przywódca stronnictwa Hotel Lambert

Ksawery Drucki-Lubecki 1779-1846

do 1800r. Walczył w armii rosyjskiej przeciwko wojskom Napoleona; zwolennik odbudowy Rzeczpospolitej pod berłem cara; 1821-1830 minister skarbu Królestwa Polskiego - uzdrowił finanse;

Aleksander Kotsis

Galicyjska bieda 1870

Wielki książę Konstantyn 1779-1831

brat cara Aleksandra I i Mikołaja I; brutalna dyscyplina w wojsku; traktował Królestwo jak swoje państwo i bronił jego interesów przed carem

Marcin Zaleski

Zdobycie Arsenału 1831

Piotr Wysocki 1797-1875

Przywódcs sprzysiężenia podchorążych w Warszawie; dał sygnał do rozpoczęcia postwania listopadowego 29.11.1830.

Wojciech Kossak

Gen. Sowiński na szańcach Woli 1922

Józef Chłopicki 1771-1854

dowódca; wódz naczelny powstania listopadowego; przeciwny powstaniu; podał się do dymisji; jako cywil 25.02.1831. dowodził w bitwie pod Grochowem

Jan Skrzynecki

Bitwa pod Dębem Wielkim 03.1831.; Bitwa pod Ostrołęką 26.05.1831. powstanie listopadowe

Ignacy Prądzyński

Bitwa pod Iganiami 10.04.1831. powstanie listopadowe

Józef Sowiński

Generał w bitwie w Warszawie 09.1831. powstanie listopadowe

Wojciech Kossak

Olszynka Grochowska 1928

Karol Malankiewicz

Bitwa pod Ostrołęką 1838

statut organiczny

dokument zastępujący konstytucję Królestwa Polskiego 1832r. - Mikołaj I

Hotel Lambert

Adam Czartoryski; na emigracji; wojna między państwami zachodnimi a zaborcami; przyszły ustrój monarchia konstytucyjna

Towarzystwo Demokratyczne Polskie

Wiktor Heltman, Wojciech Darasz; na emigracji; powstanie wygrane przez Polaków bez pomocy innych państw, radykalni działacze powstania listopadowego; przyszły ustrój republika

Józef Zaliwski

spiskowiec emigracji; pułkownik, w noc listopadową kierował zdobyciem Arsenału

Szymon Konarski

emisariusz, próbował zjednoczyć organizacje spiskowe; aresztowany w 1838r.

Piotr Ściegienny

ksiądz; organizator spisku chłopów przeciw władzom rosyjskim i polskim panom; 1844r. aresztowany

wieszcz narodowy

wielki natchniony poeta, uważa że rozumie lepiej świat, czuje się odpowiedzialny za los swojego narodu

epopeja narodowa

utwór literacki o wielkim znaczeniu dla narodu

Adam Mickiewicz

Wielka Emigracja; wieszcz narodowy; Pan Tadeusz, Dziady cz. III-polski mesjanizm

Juliusz Słowacki

Wielka Emigracja; wieszcz narodowy; Kordian

Zygmunt Krasiński

Wielka Emigracja; wieszcz narodowy; Nie-Boska komedia

Fryderyk Chopin 1810-1849

Wielka Emigracja; kompozytor; ur. w Żelazowej Woli

Henryk Siemiradzki

Chopin grający na fortepianie w salonie księcia Radziwiłła

Juliusz Kossak

Szarża krakusów na Rosjan w Proszowicach 1866

Jakub Szela

Przywódca rabacji galicyjskiej w 02.1846.

Jan Lorenowicz

Rabacja chłopska 1846; 1851

Aleksander Wielopolski 1803-1877

Naczelnik rządu Królestwa Polskiego 1862-1863r.; zwolennik wierności carowi

"""Czerwoni"" Komitet Centralny Narodowy; Tymczasowy Rząd Narodowy; Rząd Narodowy"

studenci, inteligencja, mniej zamożna mieszczaństwo; radykalny; do najszybszego powstania; Komitet Centralny Narodowy ogłosił się 22.01.1863. Tymczasowym Rządem Narodowym, potem przekształcił się w Rząd Narodowy; który utworzył tajne państwo

"Biali"

zamożna szlachta, bogaci przedsiębiorcy; umiarkowany; wszechsreonny rozwój kraju, stopniowe reformy; w marcu 1863r. Przyłączyli się do walki; Biali postanowili podporządkować sobie Rząd Narodowy

Romuald Traugutt 1826-1864

Przywódca tajnego państwa od 1863r., w X dyktator powst stycz; w młodości oficer armii rosyj, uczestnik w tłumieniu Wiosny Ludów na Węgrzech i w wojnie krymskiej; W IV1864r. areszt, w 08 powieszony; po areszt tajne państwo przestało istnieć

Aleksander Sochaczewski

Wieczór. Zakładanie kajdan

Aleksander Sochaczewski

Pożegnanie Europy 1894

Kraj Przywiślański

tak nazywano Królestwo Polskie po powstaniu styczniowym podczas rusyfikacji

katorga

ciężka praca przymusowa

Benedykt Dybowski

zesłaniec, wybitny odkrywca, przyrodnik, lekarz, zakładał szpitale dla trędowatych na półwyspie Kamczatka

Bolesław Prus 1847-1912

pozytywizm; polski pisarz

pozytywizm

powstawły we Francji kierunek filozoficzny, który na ziemiach polskich stał się programem przebudowy społeczeństwa; w Polsce to także okres literacki 1864-1890 - zakładał realizm polityczny, pracę u podstaw i pracę organiczną

praca organiczna

porównanie społeczeństwa do organizmu-trzeba dbać o wszystkie narządy; dążyła do rozwoju gosp. i kult. wszystkich grup społ; rozbudowa przemysłu, podnoszenie poziomu rolnictwa, szerzenie oświaty, dbałość o poprawę zdrowia i higieny

praca u podstaw

kształcenie ludu, rozbudzanie jego świadomości narodowej

Aleksander Gierymski

Piaskarze 1887

Kulturkampf

walka o kulturę w zaborze Pruskim 1871-1878; Otto von Bismarc;

rugi pruskie

wysiedlenie prawie 30tyś. osób przybyłych z zaborów rosyjskiego i austrackiego w 1885r.

Komiska Kolonizacyjna

za pieniądze rządu Niemiec wykupywała ziemie z rąk Polaków od 1886r.

Michał Drzymała

Na znak protestu przeciw zakazowi budowy domów na nowo zakupionej ziemi 1904r., zamieszkał w wozie cyrkowym

Stanisław Wyspiański 1869-1907

malarz, poeta, dramatopisarz, architekt; pisał dramaty o powstaniu listopadowym, które wystawiano w krakowskiech teatrach w autonomii galicyjskiej

trójlojalizm

Polacy nie wyrzekając się własnej narodowowści, mieli być wierni temu państwu zaborczemy, w którym żyli

Juliusz Kossak

Franciszek Józef w Krakowie 1880

Franciszek Józef

Cesarz Austro-Węgier; Za jego rządów 1848-1916 Polacy zyskali znaczne swobody narodowe w Galicji

Camillo Cavour

Premier Piemontu w połowie XIXw.; bohater zjednoczenia Włoch; zawarł sojusz obronny z Francją w 1859, następnie sprowokował Austrię, żeby wkroczyła do Piemontu i rozpoczęła wojnę;

Giuseppe Garibaldi 1807-1882

włoski generał, w młodości walczył w Ameryce Pd. Bronił Urugwaju przed Argentyną; zakładali czerwone koszula i tak się nazywały jego oddziały; zorganizował wyprawę tysiąca i wyruszył na podbój Królestwa Obojga Sycylii, a potem na ląd

Związek Niemiecki

Kongres wiedeński powołał do istnienia Związek Niemiecki, do którego należało prawie 40 państw niemiecki pod luźnym zwierzchnictwem Austrii

Otto von Bismarck 1815-1898

niemiecki polityk, premier Prus, kanclerz Niemiec, zwany żelaznym kanclerzem; wprowadził Kulturkampf w zaborze Pruskim w latach 1871-1878; zjednoczył Niemcy w 01.1871r.; jako pierwszy polityk wprowadził emerytuty i ubezp. chorobowe

federacja

Państwo, które składa się z mniejszych, autonomicznych krajów związkowych, przykład Stany Zjednoczone

abolicjonizm

abolitio-zniesienie; ruch domagający się zakazu handlu ludźmi i posiadania niewolników; w 1815r. Kongres wied. zakazał handlu i do połowy XIXw. abolicjoniści znieśli niewol. w Europie, koloniach, w wielu państwach Ameryki i w pn stanach USA

rasizm

przekonanie o nierówności ras ludzkich, rzekomo różniących się zdolnościami fizycznymi i umysłowymi

Abraham Lincoln 1809-1865

Prezydent Stanów Zjednoczonych, adwokat, polityk z partii republikańskiej

Robert Lee

generał Konfederacji, przeciwny secesji Południa i niewolnictwu, ale wierny rodzinnym stanom

Ulisses Grant

generał Unii

Ku-Klux-Klan

Organizacja powstała po wojnie secesyjnej w 1865r. Zastraszająca Murzynów, tak by bali się korzystać z uprawnień

kolonie

obszar poza Europą rządzonyprzezpaństwo europejskie

kolonializm

proces tworzenia i utrzymywania kolonii

imperium

ogromne państwo, w skład którego wchodzą kraje i ludy podlegające jednemu władcy

imperializm

dążenie do budowy i utrzymania imperiów w epoce nowożytnej, głównie XIX i XXw.

pośrednie panowanie

niepodległe państwo uzależnione gospodarczo i handlowo od innego państwa

Cecil Rhodes

anglik, "kolos rodyjski" górujący nad Afryką, właściciel kopalni diamentów

gubernator

urzędnik sprawujący władzę w kolonii

Paul Gauguin

Tahitańskie kobiety na plaży 1891

koncern

zjednoczenie przedsiębiorstw, które zachowują odrębność, ale mają wspólnego właściciela i jeden zarząd

monopol

dążenie do opanowania całej produkcji jakichś towarów i ich sprzedaży po dogodnej dla siebie cenie

socjalizm

teorie oraz ruchy, które żądają wprowadzenia powszechnej równości i sprawiedliwości przez zniesienie prywatnej własności środków produkcji

socjaldemokracja

budowa sprawiedliwego społeczeństwa metodami demokratycznymi

komunizm

skrajna odmiana socjalizmu; nawoływanie do zniesienia państw i budowy światowego społeczeństwa bezklasowego; bez różnic religijnych i narodowych; zwolennicy ateizmu

marksizm

teoria komunistyczna utworzona przez Karola Marksa (sądził, że odkrył prawo rządzące historią-walka klas)

proletariat

klasa robotnicza

ateizm

pogląd, że Bóg nie istnieje

Karol Marks 1818-1883

niemiecki filozof, ekonomista amator, teoretyk rewolucji; współtwórca z Fryderykiem Engelsem marksizmu; Manifest partii komunistycznej 1848r.

Socjaldemokratyczna Partia Niemiec SPD

najważniejsza partia robotnicza XIXw., jej przedstawiciele zasiadali w niemieckim rządzie

partia

organizacja, której członkowie dążą do zdobycia i utrzymania władzy w państwie; ma swój program, czyli zbiór żądań lub zasad na jakich państwo ma się opierać

koalicja

porozumienie partii w celu wystawienia wspólnych kandydatów w wyborach

emancypacja

zrównanie w prawach z mężczyznami

sufrażystki

kobiety walczące o prawa wyborcze

antysemityzm

uprzedzenia lub wrogość do Żydów

nacjonalizm

przekonanie o odrębności własnego narodu i o wyższości jego interesów nad interesami innych narodów; nacjonaliści dążyli do tworzenia państw jednonarodowych

Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne (pot. Narodowa Demokracja, endecja, narodowcy, wszechpolacy)

Roman Dmowski w 1897r. stanął na czele; cele: uzyskanie przez Polaków autonomii w zaborze pruskim i rosyjskim, kierowanie "całym życiem narodowym" pod zaborami, budowa "Polski dla Polaków"

Roman Dmowski 1864-1939

Przywódca Narodowej Demokracji od 1897r.; wyznawał realizm polityczny; przeciwnik PPS i Piłsudskiego; twórca egoizmu narodowego; orientacja prorosyjska

egoizm narodowy

pogląd, według którego potrzeby Polaków mają pierwszeństwo nawet przed moralnością

realizm narodowy

skoro ani walka zbrojna, ani akcja dyplomatyczna nie ma szans powodzenia, należy wzmacniać siły narodu przez edukację, aktywność gospodarczą i rozbudzanie świadomości narodowej

Polska Partia Socjalistyczna PPS

P1893r. Józef Piłsudski, Stanisław Wojciechowski; domagali się niepodległości Polski i poprawy życia robotnikóolska Partia Socjalistyczna PPS

Socjaldemokracja Królestwa Polskiego SDKP, a od 1900r. i Litwy SDKPiL

1893r. Róża Luksemburg, Feliks Dzierżyński; dążyli do rewolucji która zlikwiduje kapitalizm i państwa narodowe oraz wprowadzo rządy robotników

"Stronnictwo Ludowe SL, Polskie Stronnictwo Ludowe PSL"

1895r. Wincenty Witos; domagali się poprawy warunków życia ludności wiejskiej, dostępu do oświaty, poszerzenia praw wyborczych i demokratyzacji państwa

Józef Piłsudski 1867-1935

Polska Partia Socjalist; orient proaustriacka; drużyny strzeleckie, I Brygada Legionów; redaktor naczelny "Robotnik"; Naczelnik Państwa 1918-1922r.; I Wódz Naczelny Wojska Pol. powst w 1918r. I Marszałek Polski od 1920.03.; zamach majowy 1926.05.12.

Wincenty Witos 1875-1945

chłop z Galicji, polityk ludowy

Aleksander Gierymski

Trumna chłopska 1894

Duma

rosyjski parlament powołany przez cara Mikołaja II w 1905r. w wyniku rewolucji 1905 roku i strajku powszechnego

bojówka

grupa osób używająca przemocy, kierowana przez jakąś organizację polityczną

Stanisław Lemtz

Strajk

"Robotnik"

nielegalne pismo PPS

wywiad

instytucja państwowa, która zbiera tajne informacje o inncyh państwach

ultimatum

żądanie spełnienia jakichś warunków pod groźbą zerwania stosunków dyplomatycznych lub rozpoczęcia wojny

plan Schlieffena

Plan opracowany przez niemieckiego gen. Schlieffena, według którego Niemcy w 6 tyg. Mieli pokonać Francję, a potem rozgromić Rosję

wojna błyskawiczna / manewrowa

polega na szybkim uderzeniu w niespodziewanym miejscu

zbrojny pokój

podział Europy na sojusze: Trójprzymierze (1882r. Niemcy, Austro-Węgry, Włochy; potem blok państw centralnych) i Trójporozumienie (1907r. ententa, Francja, Anglia i Rosja)

wojna pozycyjna

prowadzona z umocnionych pozycji takich jak bunkry, okopy

rady (sowiety) delegatów robotniczych i żołnierskich

Rady były wybierane przez załogi fabryk i żołnierzy; zasiadali w nich socjaliści; uważały się za rzeczywiste przedstawicielstwo społeczeństwa i dążyły do podporządkowania sobie Rządu Tymczasowego

dwuwładza

Rząd Tymczasowy i rady w Rosji

bolszewicy

marksiści dążący do światowej rewolucji i budowy bezklasowego społeczeństwa komunistycznego; Włodzimierz Lenin na czele

Włodzimierz Lenin 1870-1924

"zawodowy rewolucjonista"; stał na czele bolszewików, organizator i przywódca rewolucji październikowej, pierwszy przywódca radzieckiego państwa; po obaleniu Rządu Tymczas Rosja została wyeliminowa z wojny; autor dekretów o pokoju i o ziemi

zamach stanu

przejęcie siłą władzy w państwie

separatystyczny

dążący do oddzielenia się

aneksja

wcielenie siłą przez jedno państwo całości lub części innego państwa

Rada Komisarzy Ludowych

rząd utworzony przez Lenina

dekrety o pokoju i o ziemi

wydane przez zjazd rad w 1917.11. autorstwa Lenina

alianci

przeciwnicy państw centralnych

demobilizacja

zwolnienie żołnierzy do rezerwy, rozbrojenie ich

Tomas Masaryk

pierwszy prezydent Czechosłowacji

Vickers

angielski karabin maszynowy podczas bitwy nad Sommą 1916r.

SE-5

angielski samolot 1915r.

Fokker D7

niemiecki samolot 1915r.

Mark IV

angielski czołg 1918r.

Pierwsza Kompania Kadrowa strzelców

drużyna strzelców z orientacji proaustrackiej 06.08.1914. ruszył z Krakowa do Królestwa; organizowane przez Józefa Piłsudskiego

Legiony Polskie

w służbie monarchi austro-węgierskiej były zalążkiem wojska polskiego; do nich dołączyły drużyny strzeleckie (Pierwsza Kompania Kadrowa strzelców); I Brygada Legionów dowodzona przez Piłsudskiego

Jerzy Kossak

Wymarsz Pierwszej Kompanii Kadrowej z Oleandrów w Krakowie; 1934r.

Legion Puławski

polski oddział wojskowy liczący zaledwie 1000 żołnierzey z orientacji prorosyjskiej (Roman Dmowski)

Armia Polska (błękitna armia)

Utworzona w 06.1917. we Francji; od jesieni 1918r. jej dowódcą mianowano gen. Józefa Hallera; nie zdążyła wziąć udziału w I WŚ; w 1919r. Przerzucona do Polski

gen. Józef Haller

dowódca Armii Polskiej (błękitnej armii); dokonywał zaślubiny Polski z morzem?

regencyjny

zastępujący władzę

Komitet Narodowy Polski

z siedzibą w Paryżu utworzony w 08.1917r. z inicjatywy Romana Dmowskiego

kryzys przysięgowy

Piłsudski polecił żołnierzom Legionów odmówić złożenia przysięgi (postanowił zerwać z państwami centralnymi); Niemcy uwięzili go w twierdzuw Magdeburgu

Rada Regencyjna

(Józef Ostrowski, Aleksander Kakowski, Zbigniew Lubomirski) rada złożona z Polaków sprawująca ograniczoną władzę w Królestwie Pol. utworzonym na mocy aktu 5 listopada, utworzona we 09.1917. przez cesarzy Niemiec i Austro-Węgier; rozwiązana 1918.11.14.

traktat wersalski

1919.06.28. traktat pokojowy na mocy którego: Niemcy stracili 13% terytorium m.in... Alzację i część Lotaryngii oraz ziemie przyznane Polsce oraz kolonie;

traktat wersalski

zobowiązały się ograniczyć armię i flotę oraz pozbyć czołgów i samolotów wojskowych; Nadrenia obszarem zdemilitaryzowanym, przyznały się do winy za wybuch wojny, zapłata reparacji (odszkodowań wojennych)

Liga Narodów

od 1920r. Międzynarodowa organizacja rozstrzygająca pokojowo spory między państwami, zaproponowana przez przeydenta USA Woodrowa Wilsona; nie przystąpiły do niej USA, opuściły ją Japonia, Niemcy i Włochy

dyktat

narzucenie komuś swojej woli albo swojego zdania; Niemcy mówili nie o traktacie, ale o dyktacie wersalskim

zasada samostanowienia narodów

głosiła prawo każdego narodu do decydowania o sobie

krach

nagłe załamanie ekonomiczne, katastrofa gospodarcza

Republika Weimarska

państwo Niem, od miasta Weimar, do którego przenieśli się posłowie, aby uchwalić konstytucję (po komunistycznym powstaniu w Berlinie w 01.1919r.); miała jeden z najbardziej demokratycznych ustrojów w Europie-prawo wyborcze uzyskali wszyscy (20 lat)

pucz

zamach stanu dokonany przez jednostkę lub grupę osób, często przy użyciu siły zbrojnej

Adolf Hitler 1889-1945

Austriak, od 30.01.1933 kanclerz Niemiec, twórca i Fuhrer Trzeciej Rzeszy; założył partię narodowo-socjalistyczną NSDAP i wprowadził ustrój totalitarny-nazizm; autor Mein Kampf

narodowy socjalizm

nazizm-twórcą ideologii Adolf Hitler; podstawą był rasizm (rasa panów-aryjczycy, Żydzi najniższy szczebel) i antysemityzm (nienawiść do Żydów); przestrzeń życiowa na wschodzie

obóz koncentracyjny

miejsce przetrzymywania osób niewygodnych dla władz, zwykle bez wyroku sądu

Trzecia Rzesza

nazwa państwa niemieckiego w latach 1933-1945; powstała po rozwiązaniu wszystkich partii oprócz NSDAP na podstawie ustawy "o pełnomocnictwach"

totalitaryzm

system totalitarny polegający na całkowitej kontroli państwa nad obywatelami; narzuca oficjalną ideologię państwową, władzę jednej partii i kult nieomylnego wodza; rozbudowuje narzędzia propagandy; wprowadza cenzurę; stosuje terror wobec przeciwników

gestapo

tajna policja nazistowska

SA i SS

niemieckie oddziały paramilitarne

ustawy norymberskie

wprowadzone w 1935r. Zakazywały małżenstw niemiecko-żydowskich i pozbawiały żydów niemieckiego obywatelstwa

NSDAP

partia narodowo-socjalistyczna założona przez Hitlera; w 1932r. Zobyła 37% głosów i była największą partią w parlamencie, czyli Reichstagu

Czeka

bolszewicka policja polityczna, która kierowała czerwonym terrorem stosowanym wobec ludności

Armia Czerwona

armia bolszewicka

łagry

obozy pracy przymusowej

ZSRR

Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich

komunizm wojenny

polegał na: zakazie handlu prywatnego, chłopi za darmo przekazywali zboże państwu, znacjonalizowano zakłady przemysłowe i sklepy, wprowadzono przymus pracy

NEP

Nowa Polityka Ekonomiczna wprowadzona w latach 1921-1929r. pozwalająca na istnienie niewielkich przedsiębiorstw prywatnych, zezwolenie na wolny handel, podatek na chłopów zamiast odbioru zboża

sabotaż

sposób walki polegający na wadliwym wykonywaniu pracy, niszczeniu maszyn i narzędzi należących do wroga

industrailizacja

rozbudowa przemysłu od 1929r. w ZSRR

kolektywizacja rolnictwa

od 1929r. odbieranie chłopom ziemi, po czym władze zakładały na niej państwowe gospodarstwa spółdzielcze kołchozy

kułak

zamożny gospodarz przed kolekwtywizacją rolnictwa; komuniści tak nazywali gospodarzy

Józef Stalin 1878-1953

przywódca radzieckiej partii komunistycznej, od 1924r. dyktator ZSRR; Dżugaszwili; nazywany Ojcem i Nauczycielem, wodzem

centralne planowanie

polityka gospodarcza, w której decyzje dotyczące produkcji wszystkich towarów są podejmowane przez władze, a nie wynikają z potrzeb rynku

kult jednostki

uniżony stosunek do wodza

NKWD

tajna policja polityczna w ZSRR

Obóz lewicy niepodległościowej

wywodził się z orientacji proaustriackiej; Józef Piłsudski przywódcą; obóz ten skupiał działaczy PPS oraz żołnierzy Legionów Polskich; dysponował własną siłą zbrojną (tajną Polską Organizacją Wojskową POW założoną w 1914r.)

Obóz narodowy

dawna orientacja prorosyjska; przywódca Roman Dmowski; skupiał członków i sympatyków Narodowej Demokracji; w 1917r. politycy endecji utworzyli Komitet Narodowy Polski uznawany przez aliantów za przyszły rząd państwa

Obóz narodowy

komitetowi podlegała Armia Polska we Francji

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej

powstał w nocy z 6 na 7 listopada w Lublinie utworzony przez działaczy lewicy niepodległościowej; Ignacy Daszyński premierem; Rząd ten ogłosił powstanie państwa polskiego i zażądał rozwiązania Rady Regencyjnej

Jędrzej Moraczewski

pierwszy premier od 18 listopada 1918r. do stycznia 1919r. Republiki Polskiej

Ignacy Paderewski 1860-1941

pianista, kompozytor, polityk; premier polskiego rządu od stycznia do listopada 1919r.; jego przyjazd do Poznania w grudniu 1918r. dał impuls do powstania wielkopolskiego

Ignacy Daszyński

premier Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej w Lublinie

koncepcja federacyjna granic

Twórca: Józef Piłsudski; pragnął powstania bloku panstwa na wschodzie, od Litwy po Ukrainę, które utworzyłyby federację z Polską

koncepcja inkorporacyjna granic

Roman Dmowski; państwo narodowe-zach granice ogarnęłyby tereny zamieszkane przez zwarte skupiska ludności polskiej (sięgałyby dalej niż w 1772r.); na wsch Polska miała objąć tylko ten obszar dawnych Kresów, tam większe grupy Polaków

Orlęta Lwowskie

uczniowie polskich szkół biorących udział w walkach polsko-ukraińskich o Lwów; też obraz Wojciecha Kossaka 1930r.

Feliks Dzierżyński

komunista, twórca komitetu rewolucyjnego w Białymstoku, zrusyfikowany Polak, przywódca Czeki, organizator czerwonego terroru

Jerzy Kossak

Cud nad Wisłą 1930; Bitwa Warszawska 1920r.

Wojciech Kossak

Apoteoza Wojska Polskiego 1930

apoteoza

cześć i uwielbienie dla kogoś lub czegoś

Wojciech Korfanty

dyktator trzeciego powstania śląskiego

mały traktat wersalski

traktat z 1919r. o ochronie mniejszości narodowych; nie musieli podpisywać go Niemcy, więc Polacy w Niemczech ochrony nie mieli

Gabriel Narutowicz 1865-1922

I prezydent Rzeczpospolitej Polskiej (lewicowy) wybrany przez Zgromadzenie Narodowe (połączony sejm i senat) 1922.12.09.; zastrzelony w gmachu Zachęty w Warszawie przez edndeckiego fanatyka 1922.12.16.; inżynier, profesor politechniki w Zurychu

Stanisław Wojciechowski

drugi prezydent Rzeczpospolitej Polskiej

srebrny wężyk

symbol jedności przyczepiany do mundurów różnych wojsk wchodzących w skład Wojska Polskiego, aby przełamać uprzedzenia i wrogość; nakazany przez Józefa Piłsudskiego

Ksawery Fierich

prof., prezydent komisji pracującej nad ujednoliceniem prawa powołanej w 1919r.; po odzyskani niepodległości w Polsce obowiązywało 5 systemów prawnych; w 1932r. powstał polski kodeks karny

Władysław Grabski 1874-1938

ekonomista, polityk związany z Narodową Demokracją, dwukrotny premier RP; twórca reform ekonomicznych 1923-1925r. (przeprowadził reformy, które uzdrowiły finanse państwa, reforma walutowa (marka zastąpiona polskim złotym) i reforma rolna

emisja

wprowadzenie pieniędzy do obiegu przez państwo

płaca realna

płaca mierzona liczbą towarów, które można za nią kupić

autorytaryzm

dyktatorska władza jednego człowieka lub grupy ludzi, rządzący wbrew woli społeczeństwa, przy poparciu armii; niechęć do demokracji i demokratycznie wybranego parlamentu, prześladowanie opozycji i ograniczanie swobód obywatelskich

sanacja

uzdrowienie, łac. sanatio; obóz piłsudczyków rządzacy Polską w latach 1926-1939r. od tego terminu nazwano sanacją

BBWR

Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem założony przez Piłsudskiego w 1928r.

Centrolew

sojusz sześciu stronnictw centrowych i lewicowych zawarty w 1929r., w 06.1930. zorganizował kongres w Krakowie, którego uczestnicy zapowiedzieli walkę o usunięcie dyktatury Piłsudskiego

Ignacy Mościcki 1867-1946

chemik, polityk, prezydent Polski w latach 1926-1939r.

Edward Rydz-Śmigły

generał, marszałek Polski w latach 1936-1939r.

bojkot

forma protestu polegająca na niebraniu udziału w wyborach

Józef Beck 1894-1944

min. spraw zagranicznych w latach 1932-1939r., polityk związany z Piłsudskim (próbował kontynuować jego politykę), w 05.1939. sprzeciwił się niemieckim żądaniom terytorialnym wobec Polski, po wybuchu II wś udał się do Rumunii, gdzie został internowany

Gustaw Stresemann

niemiecki minister spraw zagranicznych, był delegatem przy układzie w Locarno; za pojednanie z Francją otrzymał w 1926r. Pokojową Nagrodę Nobla

polityka równowagi

prowadzona przez Polskę w latach 30. polegała na utrzymywaniu poprawnych stosunków zarównno z Niemcami jak i z ZSRR - bez zbliżania się do żadnej ze stron

Eugeniusz Kwiatkowski 1888-1974

inż. chemik, min. przemysłu i handlu 1926-1930r.(zdymisjonował go Piłsudski), wicepremier oraz min. skarbu 1935-1939r. (doceniony po śmierci Piłsudskiego); w 1928r. został honorowym obywatelem Gdyni

Eugeniusz Kwiatkowski 1888-1974

Przygotował plan 4-letni oraz nadzorował budowę COP-u; w czasie II wś internowany w Rumunii, w 1945r. wrócił do kraju

COP

Centralny Okręg Przemysłowy pd kraju - gł. inwest. planu 4-letniego E. Kwiatkowskiego 1936r.; w latach 1937-1938r. zapora, elektr w Rożnowie, fabryki broni w Radomiu i Starachowicach, wytwórnia amunicji w Kraśniku, ośrodek przemysł Stalowa Wola

OUN

Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów

numerus clausus

zamknięta liczba-ograniczenie liczby przyjmowanych na studia Żydów do 10% wszystkich studentów wprowadzoe w 1937r.

szkoła lwowsko-warszawska

założona we Lwowie pod koniec XIXw., rozwijała się potem w Warszawie (filozofowie, etycy, logicy, psychologowie, historycy sztuki i literatury); Alfred Tarski - wybitny matematyk i logik

Alfred Tarski

Uczony matematyk i logik szkoły lwowsko-warszawskiej

Józef Kostrzewski

arecheolog, który rozpoczął badania prehistorycznej osady w Biskupinie

Eugeniusz Romer

twórca nowoczesnej polskiej kartografii, jeden z lodowców Alaski od jego nazwiska

Maria Dąbrowska

pisarka, autorka "Nocy i dni" (opowieść o dziejach polskiej rodziny szlacheckiej w latach 1863-1916); czterokrotnie nominowana do Nagrody Nobla

Jan Lechoń

poeta, należał do grupy poetyckiej Skamander, którą utworzył wraz z czterema innymi poetami w tym Julianem Tuwimem

Władysław Reymont

pisarz, Chłopi; 1924r. Nagroda Nobla

Stefan Żeromski

pisarz; Przedwiośnie

Julian Tuwim

Lokomotywa

Kornel Makuszyński

Szatan z siódmej klasy, Przygody Koziołka Matołka

Karol Szymanowski

kompozytor

Stanisław Ignacy Witkiewicz - Witkacy 1885-1939

pisarz, malarz, filozof, autor powieści i dramatów teatralnych

Jadwiga Smosarska

aktorka filmowa, zagrała w filmie Barbara Radziwiłłówna

Eugeniusz Bodo

aktor filmowy

Adolf Dymsza

aktor filmowy

Halina Konopacka

złoty medal w rzucie dyskiem - olimpiada w Amsterdamie 1928r.

Janusz Kusociński

złoty medal w biegu na 10km - olimpiada w Los Angeles 1932r.

Stanisław Marusarz

wicemistrz świata w skokach narciarskich

Cracovia

krakowski klub piłkarski wygrał pierwsze mistrzowstwa Polski w 1921r.

eskadra

zespół okrętów wojennych

samuraj

japoński wojownik-odpowiednik europejskiej szlachty; w okresie Meiji stracili swe przywileje

traktaty nierównoprawne

Japończycy w wyniku izolacji byli zacofani i nie mieli czym się bronić, gdy w połowie XIXw. U wybrzeży Japoni pojawiła się eskadra amerykańskich okrętów-musieli zgodzić się na otwarcie portów i nawiązanie stosunków handlowych ze Stanami a potem Europą

Mutsuhito

casarz Japonii, rządy 1868-1912 - zwane okresem Meiji; unowocześnił Japonię; monarchia konstytucyjna

Państwo Środka

Chiny

Kuomintang

Chińska Partia Narodowa - najważniejsza partia w Republice Chińskiej utworzonej w 1911r., której pomagał Związek Radzicki; na jej czele od 1924r. stał gen. Czang Kaj-szek

Czang Kaj-szek

generał na czele Kuomintangu od 1924r., faktyczny ptzywódca Republiki Chińskiej

Armia Kwantuńska

armia japońska utworzona dla ochrony kolei południowomandżurskiej

masakra nankińska

ludobójstwo popełnione przez Japończyków w Chinach, w ówczesnej stolicy Republiki Chińskiej Nankin

marionetkowy

o państwie: mający pozory niepodległego państwa, w rzeczywistości fikcyjne, istniejące z woli silniejszego państwa

Włoskie Związki Walki

ruch polityczny założony przez Benito Mussoliniego w 1919r.

faszyzm

ruch polityczny Benito Mussoliniego (związki to wł. fasci, oznacza to też rózgi w starożytnym Rzymie noszone przez urzędnikami odpowiedzialnymi za porządek; stąd zwolennicy Mussoliniego to faszyści, a cały ruch to faszyzm

BenitoMussolini 1883-1945

założył w 1919r. ruch polityczny Włoskie Związki Walki, polityk, założyciel i przywódca partii faszystowskiej, premier Włoch w latach 1922-1943; wprowadził we Włoszech ustrój totalitarny

Narodowa Paria Faszystowska

przepształcona w Włoskich Związków Walki w 1921r.

duce

wódz, tak nazywano Mussoliniego

czarne koszule

faszyści

konkordat

umowa między Stolicą Apostolską (Watykanem) a jakimś państwem

Francisco Franco 1892-1975

generał, po wojnie domowej dyktator Hiszpanii, którą rządził autorytarnie aż do śmierci; po II wś wprowadził monarchię, ale bez króla, sam został dożywotnim regentem; opierał się na Kościele katolickim; prześladował Katalończyków i Basków

regent

osoba sprawująca rządy w zastępstwie prawowitego władcy

Guernica

hiszpańskie miasteczko zbombardowane w 1937r. przez samoloty Legionu Condor przysłane przez Hitlera, jako pomoc w wojnie domowej

junkers

niemiecki samolot wojskowy

Luftwaffe

niemieckie siły powietrzne

appeasement

ugłaskiwanie, uspokajanie Hitlera-polityka stosowana przez kraje zachodnie, głównie Francję i Anglię, polegająca na ustępstwach państw zachodnich wobec nazistowskich Niemiec

państwa osi

Mussolini określił przy podpisywaniu układu o współpracy z Hitlerem w 1936r. linię łączącą Berlin z Rzymem jako oś, wokół której mogą się gromadzić państwa pragnące pokoju; Niemcy, Włochy i ich sprzymierzeńcy

kominter

potoczna naza III Międzynarodówki Komunistycznej-organizacji podporząkowanej Stalinowi, która skupiała partie komunistyczne całego świata

Wehrmacht

Niemiecki siły zbrojne

anschluss

przyłaczenie

eksterytorialny

niepodlegający panstwu na terytorium którego się znajduje

Joachim von Ribbentrop

niemiecki minister spraw zagranicznych

Wiaczesław Mołotow

radziecki komisarz spraw zagranicznych