historia - wojny, kozacy i turcy

kim byli kozacy

mniejszość etniczna, zbiegli z dóbr magnackich chłopi polscy litewscy ruscy, także kupcy rzemieślnicy szlachta gołota. mowili w polsko-rosyjskim językiem i wyznawali prawosławie. mieszkali na zaporoże, ziemie nad dnieprem

kozacy jako społeczność wojskowa

stali się społecznością wojskową, bo zagrożenie ze strony tatarów było zbyt wielkie. mieli wokoło siebie dużych wrogów - tatarzy i rusini. dobrzy żeglarze (łodzie-czajki)

na czym polegają chadzki

Kozacy spływali po Dnieprze i łupili miasta nad Morzem Czarnym (bardziej opłacało się kraść niż zajmować się rolnictwem)

osiedla kozaków

budowali sicze, czyli obozy. osiedli się na zaporożu budując tam osady wolne od systemu feudalnego (ustrój jak gdyby demoktatyczny)

szlachta vs kozacy

magnaci nie uważali chłopów za wolnych ludzi. prywatnie najeżdżali na kozaków (wiśniewiecki ↑), finalnie dążąc do porozumienia, przez co powstały rejestry

rejestry

każdy zarejestrowany Kozak stawał się żołnierzem rzeczpospolitej i dostawał pieniądze od rządu. stały się przyczyną konfliktu, bo król pl zmniejszał je w czasie pokoju (↑ na wojne)

1591-1593 r., 1597 → 1601

pierwsze powstanie kozackie. w następnych latach dochodziło do kolejnych buntów, więc w 1597 sejm uznał kozaków za wrogów. wycofano się z tego założenia w 1601 roku pod warunkiem że Kozacy pomogą Polsce w wojnie ze Szwedami

pierwszy rok powstania chmielnickiego

1648 r, rp przegrała trzy ważne bitwy: pod żółtymi wodami, pod korsuniem i pławicami. w tym roku umarł też władysław iv waza, uważany za protektora kozaków (Jan Kazimierz na króla)

1649 r.

pl obroniła twierdzę Zbaraż, dowódcą był wiśniewiecki

1651-1652

'51 to wygrana Polski w beresteczku; '52 to wygrana Kozaków w batohu

1654

podpisano ugody kozacko rosyjską, czego polska nie zaakceptowała → krótka wojna z rosją

1657, 1658

śmierć Chmielnickiego; nowym atamanem został wyhowski i w 1658 roku podpisano ugodę w hadziaczu, a kozacy powrócili do rp na wcześniejszych warunkach

1658 i 1660

wybuchła wojna z Rosją, w 1660 roku Polska pokonała Rosję płonką i cudownem

Rokosz Lubomirskiego

1665-'66, bunt szlachty z inicjatywy Jerzego L. przez który nie udał się plan przeforsowania elekcji. zakończyła się wygraną z janem kazimierzem w bitwie pod mątwicami, przez co w 1668 abdykował

1667 r.

pokój w andruszowie, koniec wojny

skutki Powstania Chmielnickiego

podział kozaczyzny na pół przez dniepr między Polskę a Rosję; osłabienie RP (+wojny z sąsiednimi państwami)

przyczyny powstania Chmielnickiego i data

1648, zła sytuacja ekonomiczna kozaków; różnice wyznaniowe; dążenie Kozaków do zwiększenia rejestru; porzucenje przez króla planu wojny z Turcją

przyczyny wojen z Turcją

najazdy kozaków na ziemię Turcji; najazdy Tatarów na ziemie Polski; najazdy polskich magnatów na mołdawię; pierwsza odsiecz wiedeńska

1595

Jan Zamoyski zorganizował prywatną wyprawę do Mołdawii. jego wojska osadziły na terenie Jeremiego mohyłę przychylnego Polsce oraz zajęły zamki w chocimiu i jassach → starcie z turcją pod cecorą

1598

układ w Stambule na mocy którego Mołdawia stała się terenem zarządzanym przez Polskę i przez Turcję

1620 (żółkiewski)

Wojna polsko-turecka nad Dniestrem. Żółkiewski postanowił przejść przez terytorium T aby PL mogła uniknąć większych szkód. powstrzymywał T aby Twierdza pod Chocimiem mogła się przygotować do obrony

1620 bitwa

bitwa pod Cecorą. Żółkiewski umarł przy odwrocie po obronie cecory. bitwy przegrano

obrona chocimia

obroną chocimia dowodził Jan Karol Chodkiewicz (na łożu śmierci). turkom nie udało się zdobyć twierdzy, ale Chodkiewicz w niej umarł

1621

pokój w chocimiu, koniec wojny. potwierdzono przebieg granicy przez Dniepr

1672 r.

armia turecka najechała na Polskę. ta pokładała nadzieje w Kamieńcu podolskim (twierdza Orle Gniazdo). padł, turcja weszła w głąb rozejm w Buczaczu (niekorzystny dla pl, która straciła podole)

XI 1673

bitwa pod Chocimiem. doskonały strateg Jan Sobieski nakazał Polakom ukryć się w wodzie i tak rozniósł wojska Turcji

IV 1674 i 1676

wolna elekcja, Jan Sobieski został królem. dwa lata póżniej koronowano go i podpisano rozejm w żurawnie, a turcja zwróciła 1/3 ziem

odsiecz wiedeńska

VII 1683. Turcy zaatakowali Habsburgów. państwa zachodnie, widząc potęge turcji, apelowały do (christ) polski o pomoc dla Austrii. Jan iii sobieski wspomógł atakowanych

koniec odsieczy

1683. zwycięstwo Sobieskiego. w odsieczy wiedeńskiej husaria pokonała i Janczarów, fanatycznych wysłanników sułtana

1684

powstanie ligi świętej, która chciała pokonać turcje = polska+ habsburgowie + Wenecja + papież

pokoj w karłowicach

1699. polska odzyskała wszystkich zagarnięte przez turcje ziemie. koniec wojny