geografia społeczno - ekonomiczna świata

Aglomeracja miejska

zespół kilku lub kilkunastu miast połączonych gęstą siecią komunikacyjną, tworzących wspólnie jeden organizm miejski

aglomeracja monocentryczna

zespół miast silnie powiązanych funkcjonalnie i komunikacujnie, w którym jedno miasto dominuje nad pozostałymi pod względem liczby mieszkańców i znaczenia gospodarczego

aglomeracja policentryczna (konurbacja)

zespół miast i osiedli bezpośrednio do siebie przylegających, równorzędnych pod względem znaczenia gospodarczego i liczby mieszkańców, ..., wspólnie tworzą zwarty zespół miejski

akwakultura

hodowla ryb w wodach morskich i śródlądowych

bezrobocie technologiczne

spowodowane spadkiem zapotrzebowania na ręce do pracy w wyniku automatyzacji produkcji przemysłowej oraz komputeryzacją i informatyzacją innych działów gospodarki

bilans energetyczny

struktura zużycia energii pierwotnej w produkcji energii elektrycznej, cieplnej i mechanicznej

bilans handlowy

zestawienie wartości importu i eksportu towarów dokonywane za okres jednego roku

bilans płatniczy

czyli bilans handlowy poszerzony o zestawienie wszelkich obrotów dewizowych i kapitałowych

branża przemysłu

rodzaj przemysłu wydzielany w obrębie gałęzi przemysłowych

buddyzm

religia wyznawana w Chinach, Japonii i Tajlandii, nie ma wiary w bogów, ważna jest medytacja, która prowadzi do osiągnięcia stanu doskonałego spokoju, wyzwolenia z cierpień i namiętności czyli nirwany

City

odmiana śródmieścia, dzielnica finansowo-administracyjno-handlowa o dużej koncentracji biur, banków i instytucji o międzynarodowym znaczeniu

cyberterroryzm

wykorzystywanie zdobyczy technologii informacyjnej w celu zastraszenia lub wymuszenia na rządzie lub ludziach oczekiwanych przez terrorystów działań

czynniki lokalizacji przemysłu

obiektywne warunki korzystne dla rozwoju przemysłu, na podstawie których wyznacza się najlepszą lokalizację produkcji przemysłowej

demografia

nauka o prawidłowościach rozwoju ludności w czasie i przestrzeni

dezurbanizacja

etap procesu urbanizacji charakteryzujący się spadkiem liczby mieszkańców wielkich miast i aglomeracji miejskich

dochód narodowy brutto

wartość wytworzona w każdym z działów gospodarki narodowej przez przedsiębiorstwa krajowe, zarówno na terenie kraju jak i poza jego granicami, pomniejszona o zużycie pośrednie (koszt produkcji) uwzględniająca dochodu osiągane przez obywateli danego kraju

dzielnica mieszkaniowa

skupisko jednorodzinnych lub wielorodzinnych domów mieszkalnych.

dzietność kobiet

liczba dzieci rodzonych przez kobietę w wieku rozrodczym

eksplozja demograficzna

gwałtowny wzrost liczby ludności

elektrownia maretermiczna

elektrownia wykorzystująca do produkcji energii elektrycznej siłę ruchów wody morskiej lub różnice jej temperatury

energetyka

dział gospodarki zajmujący się pozyskiwaniem, przetwarzaniem i gromadzeniem różnych form i nośników energii

energetyka alternatywna

pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych takich jak promieniowanie słoneczne, energia wód morskich, siła wiatru, ciepło wnętrza Ziemi, biomasa oraz wysypisk śmieci i oczyszczalni ścieków

energia geotermiczna (geotermalna)

pozyskiwanie i przetwarzanie energii ciepła wnętrza Ziemi, skorupy ziemskiej i wód geotermalnych

energia jądrowa

pozyskiwanie i przetwarzanie energii zawartej w pierwiastkach promieniotwórczych

energia pierwotna

energia zgromadzona we wszystkich wydobywanych surowcach energetycznych oraz pozyskiwana ze źródeł odnawialnych, którą przetwarza się na energię wtórną - elektryczną, cieplną, mechaniczną

etapy rozwoju demograficznego

prawidłowości określające porządek następowania po sobie zmian współczynnika urodzeń i zgonów w różnych społeczeństwach

ewolucja funkcji miasta

przemiany funkcji miejskich wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym

fizjonomia miasta

wygląd miasta czyli jego układ przestrzenny oraz sposób zabudowy

funkcja miasta

główne dziedziny działalności mieszkańców miasta, od których zależy powstanie lub dalszy rozwój miasta

funkcje przemysłu

znaczenie przemysłu w życiu społecznym i gospodarce państwa

gałąź przemysłu

grupa zakładów przetwarzających taki sam rodzaj surowca lub produkujących wyroby o podobnym przeznaczeniu, np. przemysł włókienniczy

gigamiasto

miasto zamieszkiwane przez 20 i więcej milionów osób

globalizacja

wielopłaszczyznowy proces zachodzący w światowej ekonomii, polityce, życiu społecznym i kulturze, zmierzający do ujednolicania gospodarczego i kulturowego narodów i państw, czyli do powstania ogólnoświatowego systemu powiązań społeczno-gospodarczych

globalizacja gospodarcza

globalizacja gospodarczatworzenie światowej sieci powiązań produkcyjnych prze ujednolicanie technologii przemysłowych

globalizacja społeczno-kulturowa

ujednolicanie obyczajów i stylu życia ludności poszczególnych państw w wyniku przenikania się różnych kultur

głód utajony

głód spowodowany niedoborem określonych składników i witamin, soli mineralnych, a zwłaszcza białka, mającego ogromne znaczenie racjonalnym żywieniu

granice naturalne

wyznaczane w oparciu o przebieg pasm górskich, rzek, jezior, bagien, pustyń

granice sztuczne (tzw. geometryczne)

wyznacza się w oparciu o ustalenia sąsiadujących państw, przebiegają często wzdłuż linii prostych

handel międzynarodowy

odpłatna, międzypaństwowa wymiana surowców, towarów i usług

hinduizm

religia politeistyczna wyznawana w Indiach, podstawę hinduizmu stanowi wiara w reinkarnacje oraz wiara w karmę

hydroenergetyka

pozyskiwanie energii wód płynących

innowacyjna gospodarka

polega na stosowaniu zaawansowanych technologii w produkcji, dużych nakładach finansowych na badania naukowe, ścisłych związkach między nauką a przemysłem, szybkim procesem wprowadzania nowych rozwiązań technologicznych do produkcjji

islam

religia, której wyznawcy wyznają wiarę w jednego boga - Allaha, zasady wiary obejmują pięć filarów; wyznanie wiary, modlitwę, post, jałmużnę, pielgrzymkę do Mekki

języki oficjalne

stosowane w ONZ; angielski, arabski, chiński, francuski, hiszpański, rosyjski

języki urzędowe

prawnie zatwierdzone do użytku na terenie danego państwa

korytarz miejski

strefa zurbanizowana przekraczająca swoją wielkością powierzchnie małych i średnich państw - termin stosowany zmiennie z pojęciem megapolis

kręgi kulturowe

wyróżnia się je w oparciu o zespół różnorodnych cech, z którymi dana społeczność się identyfikuje; język, religia, przeszłość, obyczaje, tradycje

kryzys śródmieścia

degradacja zabudowy spowodowana dekoncentracją przemysłu, usług i ucieczką zamożnych mieszkańców na tereny podmiejskie oraz napływem ubogiej ludności do opuszczonych lokali

kultura rolna

różnorodne zabiegi agrotechniczne takie jak stosowanie nowoczesnych metod uprawy i hodowli, wydajnych odmian, poziom mechanizacji, nawożenia i ochrony roślin

ludność bierna zawodowo

osoby niepracujące i nie poszukujące pracy; w grupie osób nieaktywnych zawodowo znajdują się; osoby nie wykazujące chęci do zatrudnienia mimo posiadania zdolności do podjęcia pracy, osoby starsze itp.

ludność czynna zawodowo

wszyscy pracujący zawodowo oraz zarejestrowani bezrobotni

marikultura

hodowla ryb, skorupiaków, pereł, jadalnych wodorostów prowadzona w wodach morskich

megalopolis

obszar zurbanizowany powstający w wyniku połączenia się stref podmiejskich kilku aglomeracji lub konurbacji miejskich

megamiasto

miasta liczące powyżej 10mln mieszkańców

metysi

potomkowie rasy europeidalnej i amerykańskiej

miasto wielofunkcyjne

ośrodek miejski pełniący równocześnie kilka funkcji, z których jedna może dominować

monokultura

dominacja jednej uprawy w strukturze upraw

mulaci

potomkowie rasy europeidalnej i afrykańskiej

naród

historycznie ukształtowana wspólnota ludności, wspólnota kulturowa o wspólnych dziejach, zwyczajach i poczuciu świadomości narodowej i odrębności od innych narodów

obrót międzynarodowy

odpłatna międzynarodowa wymiana towarów, różnego rodzaju usług oraz przepływ kapitału, siły roboczej i dóbr intelektualnych

paliwo umowne

stosowany w bilansie energetycznym przelicznik paliw o różnej kaloryczności według równoważnika węgla lub równoważnika ropy naftowej

państwo

suwerenna organizacja polityczna społeczeństwa zamieszkującego terytorium o określonych granicach. Składa się z trzech elementów: terytorium, ludności i władzy

pasterstwo koczownicze

chów zwierząt prowadzony w formie wędrówki ze stadami zwierząt w poszukiwaniu zasobnych pastwisk

powszechny spis ludności

przedsięwzięcie statystyczne, dostarcza najbardziej szczegółowych informacji o liczbie ludności, rozmieszczeniu, strukturze demograficzno-społecznej i zawodowej

prawosławie

religia chrześcijańska, która rozdzieliła się od katolicyzmu, nie uznaje papieża, wyznawana w europie południowej i wschodniej

produkt krajowy brutto

wartość dóbr materialnych i usług niematerialnych wytworzonych w gospodarce narodowej w ciągu roku na terenie danego kraju

protestantyzm

religie chrześcijańskie, które w wyniku reformacji oddzieliły się od katolicyzmu, nie uznają papieża, jedynym autorytetem jest pismo święte,

przemysł

dział gospodarki zajmujący się wydobywaniem surowców oraz ich przetwarzaniem

przemysł nowoczesny

przemysł zużywający małe ilości surowców, zautomatyzowany i energooszczędny

przemysł wiodący

gałąź lub branża przemysłu, która najszybciej rozwija się w danym okresie oraz powoduje rozwój całej gospodarki i wpływa na zmianę stosunków społecznych

przemysł wysokich technologii

nowoczesne gałęzie przemysłu charakteryzujące się wdrążaniem do produkcji efektów badań naukowych, zatrudniające bardzo dużą liczbę inżynierów i osób z wyższym wykształceniem

rasy ludzkie

wyróżnia się je w oparciu o zewnętrzne cechy wyglądu ludzi

reeksport

zakup towarów za granicą w celu ich odpowiedniego przetworzenia lub przetrzymania jakiś czas, a następnie ich sprzedaż z odpowiednim zyskiem za granice

regres demograficzny

zmniejszanie się liczby ludności; przyczyną tego zjawiska może być mniejsza liczna urodzeń niż liczba zgonów w danym miejscu lub określonej grupie ludzi, ale także zmniejszanie się zaludnienia, spowodowane migracjami

reindustrializacja

zmiany w strukturze gałęziowej przemysłu, jego rozmieszczeniu w skali globalnej oraz wielkości organizacji przedsiębiorstw przemysłowych

restrukturyzacja

przebudowa struktury gałęziowej przemysłu oraz modernizacja ciągów technologicznych w zakładach produkcyjnych

reurbanizacja

etap procesu urbanizacji charakteryzujący się przemieszczaniem ludności miejskiej na tereny typowo rolnicze a w późniejszym okresie modernizacją i przebudową centralnych części aglomeracji, do których ponownie napływa ludność

rewolucja przemysłowa

okres bardzo dużych i szybkich zmian w strukturze gałęziowej przemysłu i w sposobach produkcji przemysłowej w wyniku zastosowania nowych wynalazków technicznych

rodzina językowa

obejmuje języki wywodzące się z tego samego prajęzyka

rolnictwo ekstensywne

wzrost produkcji odbywa się przez powiększenie areału użytków rolnych a nie przez lepszą uprawę gruntów rolnych; małe zaangażowanie nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej, co wpływa na małą produkcyjność ziemi i zwierząt

rolnictwo intensywne

system produkcji rolniczej ukierunkowany na maksymalny zysk osiągany w warunkach dużego nakładu pracy i środków finansowych

rolnictwo samozaopatrzeniowe

produkcja rolna nastawiona jest na zaspokajanie potrzeb żywnościowych właściciela gospodarstwa i jego rodziny

rolnictwo towarowe

produkujące artykuły rolne przeznaczone na sprzedaż w całości lub w przeważającej części

rozwój społeczno - gospodarczy

obejmuje proces przemian dokonujących się w gospodarce i towarzyszące im zmiany organizacji społeczeństwa

slumsy

dzielnice nędzy bardzo często pozbawione trwałej infrastruktury, najczęściej położone na peryferiach wielkich kilkumilionowych miast

stopa bezrobocia

wyrażony w procentach stosunek liczby osób bezrobotnych do ogółu ludności czynnej zawodowo

strefa podmiejska

najbardziej zewnętrzny obszar miasta o specyficznej wiejsko-miejskiej zabudowie oraz dużej ilości terenów zielonych

strefa wolnego handlu

organizacja gospodarcza, która zakłada zniesienie ceł we wzajemnych obrotach handlowych

strefa wyłączności ekonomicznej

pas wód o szerokości 200Mm, w którym państwo ma wyłączne prawo eksploatacji surowców mineralnych i zasobów biologicznych morza

struktura funkcjonalno-przestrzenna miasta

rozmieszczenie poszczególnych dzielnic oraz proporcje zajmowanych przez nie terenów w stosunku do ogólnej powierzchni miasta

suburbanizacja

etap procesu urbanizacji charakteryzujący się żywiołowym napływem ludności wiejskiej do miast, powodującym niekontrolowane rozrastanie się dzielnic peryferyjnych

suburbia

podmiejskie wsie przekształcone w przedmieścia na skutek procesu urbanizacji

superstolica

miasto stołeczne, którego wpływy polityczne, społeczne i gospodarcze sięgają daleko poza granice państwa, np. Londyn m Bruksela, Paryż, Tokio

system żarowo - odłogowy

polega na wypalaniu lasów w celu uzyskania pola uprawnego. Pole jest to uprawianer przez kilka lat, po czy, jest porzucane i porasta lasem, a uprawa przenosi sie w nowe miejsce.

śródmieście

położona w centrum miasta dzielnica, w której koncentruje się wiele funkcji

technologie informacyjne

narzędzia i wynalazki związane z przetwarzaniem, przesyłaniem, przechowywaniem i prezentowaniem informacji

terms of trade

warunki handlu zagranicznego

terroryzm

obejmuje działania różnych organizacji, grup społecznych lub pojedynczych osób, które przez użycie siły chcą wymusić istępstwa, osiągnąć zakładane cele polityczne

terytorium autonomiczne

terytorium zależne od innego państwa, wyróżniające się wewnętrzną autonomią tzw. własnymi organami władzy

terytorium zależne

w języku polskim jest to obszar znajdujący się pod różnymi formami zależności politycznej od innego państwa

terytorium zamorskie

obszar znajdujący się pod różnymi formami zależności politycznej od innego państwa

transport

dziedzina działalności zajmująca się przewozem osób, różnego rodzaju towarów i przesyłaniem energii

transport intermodalny

przewóz ładunku z miejsca wysyłki do miejsca przeznaczenia kilkoma środkami transportu

turystyka

zjawisko społeczne, cechujące się dynamicznym rozwojem, obejmuje ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, służbowych lub innych nie dłużej niż rok bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem

unia celna

organizacja gospodarcza, która poza postanowieniami o stredie wolnego handlu wprowadziła wspólną politykę celną w stosunku do innych krajów

unia gospodarcza

organizacja gospodarcza, w której następuje integracja całej gospodarki krajów członkowskich, obejmująca integrację handlową, produkcyjną i społeczną oraz integrację podatkową i walutową

unia polityczna

organizacja, w której następuje ujednolicenie polityki wewnętrznej i zagranicznej krajów członkowskich

urbanizacja

proces zmian zachodzących w sieci osadniczej, polegający na zwiększaniu się roli miast w stosunku do innych osiedli przez rozbudowę miast istniejących, zakładanie nowych miast oraz przekształcanie wsi w miasta

urbanizacja demograficzna

wzrost liczby ludności miejskiej, w wyniku przyrostu naturalnego, migracji ludności wiejskiej do miast oraz skutek rozszerzania granic administracyjnych miast o tereny bezpośrednio do nich przylegające

urbanizacja ekonomicza

wzrost liczby ludności zatrudnionej w pozarolniczych działach gosporadki, początkowo w przemyśle i budownictwie, później w usługach

urbanizacja przestrzenna

powiększenie obszarów miejskich spowodowane rozwojem terytorialnym miast istniejących, powstawaniem nowych ośrodków miejskich i tworzeniem się rozległych stref zurbanizowanych

urbanizacja społeczna

upowszechnianie się miejskiego stylu życia również wśród ludności wiejskiej

urodzajność gleby

cecha określająca wartość produkcyjną, mierzona plonami z jednostki powierzchni (wpływa na to nawożenie, odpowiednia uprawa, regulacja stosunków wodnych)

usługi

dziedzina gospodarki, która służy zaspokajaniu potrzeb ludności, ale nie tworzy bezpośrednio nowych produktów

warunki agroklimatyczne

warunki klimatyczne oraz meteorologiczne wpływające na rozmieszczenie i strukturę upraw, wielkość plonów, wielkość zbiorów

wskaźnik rozwoju miasta

miara łącznych ogólnych wydatków, ponoszonych w określonym czasie, na usługi miejskie oraz infrastrukturę.

wskaźnik rozwoju społecznego

wskaźnik rozwojwskaźnik jakości życia wyliczany na podstawie średniej długości życia, wykształcenia ludności, PKB przeliczanego na jednego mieszkańca

wskaźnik fizjologicznej gęstości zaludnienia

liczba osób przypadająca na 1km kwadratowy gruntów rolnych

wspólny rynek

organizacja gospodarcza, w której obowiązuje swoboda prowadzenia działalności gospodarczej, osiedlania się i podejmowania pracy w krajach członkowskich

współczynnik aktywności zawodowej

iloraz aktywnych zawodowo do ludności w wieku 15lat i więcej

współczynnik przyrostu naturalnego

różnica pomiędzy współczynnikiem urodzeń a współczynnikiem zgonów

współczynnik urbanizacji

odsetek ludności zamieszkującej miasta w stosunku do liczby ludności ogółem

współczynnik urodzeń

liczba urodzeń na 1000 mieszkańców w określonym czasie

współczynnik zgonów

liczba zgonów na 1000 mieszkańców w określonym czasie

wtórna eksplozja demograficzna

gwałtowny wzrost liczby ludności związany z dużą liczbą kobiet w wieku rozrodczym

wyżywienie niedostateczne i głodowe

poniżej 2300 kilokalorii i mniej niż 50g białka na dobe

wyżywienie obfite

ponad 2700 kilokalorii i powyżej 80g białka na dobę

wyżywienie skromne (wystarczające)

2300-2700 kilokalorii i 50-80g białka na dobę

zambos

potomek rasy afrykańskiej i amerykańskiej

żyzność gleby

zdolność zaspokajania odżywczych potrzeb żyjących na niej roślin przez dostarczenie składników pokarmowych i wody